Diarrhea In Marathi: अतिसार कारणे, उपचार आणि प्रतिबंध

अतिसार किंवा डायरिया हा एक सामान्य आरोग्य समस्या आहे जी लहान मुलांपासून ते प्रौढांपर्यंत कोणालाही होऊ शकते. अतिसाराचे मुख्य लक्षण म्हणजे वारंवार पातळ, पाण्यासारखे जुलाब होणे. सामान्यत: अतिसार हा २-३ दिवसांत बरा होतो पण काही प्रकरणांमध्ये तो गंभीर स्वरूप धारण करू शकतो.

अतिसाराची लक्षणे

अतिसाराची काही प्रमुख लक्षणे पुढीलप्रमाणे:

• पातळ, पाण्यासारखे जुलाब
• पोटात ऐंठन किंवा कळा येणे
• मळमळ आणि उलट्या
• ताप
• निर्जलीकरण (डीहायड्रेशन)
• भूक मंदावणे

अतिसाराची कारणे

अतिसाराची अनेक कारणे असू शकतात. त्यापैकी प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे:

• विषाणू संसर्ग: नॉरवॉक विषाणू (नोरोव्हायरस), रोटाव्हायरस, अॅस्ट्रोव्हायरस इत्यादी विषाणूंमुळे अतिसार होऊ शकतो.
• जीवाणू आणि परजीवी: दूषित अन्न-पाणी सेवन केल्याने ई. कोलाय सारखे जीवाणू किंवा जिआर्डिया सारखे परजीवी शरीरात शिरून अतिसार करू शकतात.
• औषधे: अँटीबायोटिक्स, कीमोथेरपी औषधे, म्हातारपणाची औषधे इत्यादींमुळे अतिसार होऊ शकतो.
• अन्य आजार: क्रोन्स रोग, अल्सरेटिव्ह कोलायटिस, सिलिएक रोग, लॅक्टोज असहिष्णुता अशा आजारांमुळे अतिसार होऊ शकतो.

अतिसाराचे उपचार

बहुतांश प्रकरणांमध्ये अतिसार हा २-३ दिवसांत आपोआप बरा होतो. पण त्यासाठी काही घरगुती उपाय करणे आवश्यक असते.

घरगुती उपाय

• पुरेसे द्रव पदार्थ प्या: अतिसारामुळे शरीरातून पाणी आणि क्षार निघून जातात. त्यामुळे ओआरएस, नारळ पाणी, सूप इत्यादी द्रव पदार्थ भरपूर प्रमाणात प्यावेत.
• हलका आहार घ्या: भात, दही, केळी, सफरचंद, ब्रेड असा सहज पचणारा पौष्टिक आहार घ्यावा. तेलकट, मसालेदार पदार्थ टाळावेत.
• विश्रांती घ्या: अतिसारामुळे शरीर थकलेले असते. त्यामुळे पुरेशी विश्रांती घेणे आवश्यक आहे.
• स्वच्छता पाळा: हात धुणे, शुद्ध पाणी पिणे, ताजे अन्न खाणे अशी स्वच्छता पाळल्याने अतिसाराचा संसर्ग टाळता येतो.

वैद्यकीय उपचार

जर अतिसार ३ दिवसांपेक्षा जास्त काळ टिकत असेल किंवा त्याची लक्षणे गंभीर असतील तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. डॉक्टर पुढील उपचार सुचवू शकतात:

• अँटीबायोटिक्स: जीवाणूजन्य संसर्गामुळे झालेल्या अतिसारावर अँटीबायोटिक्स देऊ शकतात.
• प्रोबायोटिक्स: आतड्यातील चांगले जीवाणू वाढवण्यासाठी प्रोबायोटिक्स उपयोगी पडतात.
• आयव्ही फ्लुइड्स: गंभीर निर्जलीकरणाच्या प्रकरणांमध्ये शिरेतून द्रव पदार्थ दिले जातात.
• औषधांमध्ये बदल: अतिसाराला कारणीभूत ठरणारी औषधे बदलली जातात.

अतिसाराचे परिणाम

वेळेवर उपचार न केल्यास अतिसाराचे गंभीर परिणाम होऊ शकतात. विशेषत: लहान मुलांमध्ये अतिसारामुळे पुढील धोके निर्माण होऊ शकतात:

• निर्जलीकरण: शरीरातून अत्यधिक प्रमाणात पाणी बाहेर पडल्याने निर्जलीकरण होते. यामुळे शरीराच्या सर्व क्रिया मंदावतात.
• इलेक्ट्रोलाइट असंतुलन: शरीरातील सोडियम, पोटॅशियम यांसारख्या क्षारांचे प्रमाण कमी झाल्याने हृदयविकार, किडनी फेल्युअर होऊ शकतो.
• मृत्यू: वेळेवर उपचार न झाल्यास निर्जलीकरणामुळे मृत्यू ही होऊ शकतो. ५ वर्षांखालील मुलांमध्ये अतिसार हा मृत्यूचे एक प्रमुख कारण आहे.

अतिसार टाळण्यासाठी उपाय

अतिसार टाळण्यासाठी पुढील उपाय करावेत:

• नेहमी हात स्वच्छ धुवावेत. विशेषतः जेवणापूर्वी आणि शौचालयानंतर.
• शुद्ध, उकळलेले पाणी प्यावे. बाहेरचे उघड्यावरचे पाणी पिऊ नये.
• ताजे, चांगल्या प्रतीचे अन्न खावे. संशयास्पद, बासी अन्न टाळावे.
• फळे-भाज्या स्वच्छ धुवून खाव्यात.
• लसीकरण वेळेवर पूर्ण करावे. रोटाव्हायरस लसीकरण केल्याने लहान मुलांना अतिसाराचा धोका कमी होतो.

अतिसाराविषयी इतर महत्त्वाची माहिती

• अतिसार आणि कुपोषण: अतिसारामुळे शरीराला पोषक घटक मिळत नाहीत. त्यामुळे वजन कमी होणे, वाढ खुंटणे अशा कुपोषणाच्या समस्या उद्भवतात. विशेषतः लहान मुलांमध्ये हा धोका जास्त असतो.
• अतिसार आणि एचआयव्ही: एचआयव्ही बाधित लोकांमध्ये अतिसाराचा धोका जास्त असतो. त्यांच्यामध्ये अतिसारामुळे मृत्यूचे प्रमाण देखील जास्त आहे.
• प्रवासी अतिसार: नवीन ठिकाणी गेल्यावर पाण्यातील किंवा अन्नातील संसर्गामुळे अतिसार होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे प्रवासात जाताना विशेष काळजी घ्यावी.
• अतिसार आणि लहान मुले: ५ वर्षांखालील मुलांमध्ये जगभरात दरवर्षी सुमारे १.७ अब्ज अतिसाराची प्रकरणे नोंदवली जातात. भारतात अतिसार हा ५ वर्षांखालील मुलांमध्ये मृत्यूचे तिसरे सर्वात मोठे कारण आहे.

अतिसार ही एक सामान्य परंतु गंभीर समस्या आहे. योग्य उपचार, काळजी आणि स्वच्छतेने अतिसार टाळणे शक्य आहे. अतिसाराची लक्षणे आढळल्यास लगेच डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे. लहान मुलांकडे विशेष लक्ष देऊन त्यांना अतिसारापासून वाचवणे आपले कर्तव्य आहे.