|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
मुरुड-जंजिरा किल्ला, रायगड जिल्ह्यातील मुरुड गावाजवळ अरबी समुद्रात वसलेला, भारतातील सर्वात मजबूत आणि अभेद्य जलदुर्गांपैकी एक आहे. हा किल्ला त्याच्या भव्य वास्तुकलेच्या आणि अजेय इतिहासामुळे पर्यटक आणि इतिहासप्रेमींसाठी विशेष आकर्षण आहे.
या लेखात आपण मुरुड-जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास, वैशिष्ट्ये आणि पर्यटन माहिती सविस्तर पाहणार आहोत.
मुरुड-जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास
- मुरुड-जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास १५व्या शतकापासून सुरू होतो.
- सुरुवातीला स्थानिक कोळी समाजाने समुद्री चाच्यांपासून संरक्षणासाठी या बेटावर लाकडी बांधकाम केले होते, ज्याला मेढेकोट असे नाव होते. कोळी समाजाचा नेता राम पाटील याने हा मेढेकोट बांधला होता.
- नंतर, अहमदनगरच्या निजामशाहीच्या काळात, सिद्धी वंशातील पिरमखान याने १५६७ मध्ये लाकडी बांधकाम काढून मजबूत दगडी किल्ल्याचे बांधकाम केले.
- १६१७ मध्ये सिद्धी अंबर याला मुघल सम्राटाकडून स्वतंत्र जहागिरी मिळाली आणि त्याने जंजिरा संस्थानाची स्थापना केली.
- सिद्धी हे मूळचे अबीसीनिया (आजचे इथियोपिया) येथील होते आणि त्यांनी आपल्या सागरी सामर्थ्याने हा किल्ला अभेद्य बनवला.
- मराठे, पोर्तुगीज आणि इंग्रजांनी अनेकवेळा हा किल्ला जिंकण्याचा प्रयत्न केला, परंतु कोणालाही यश मिळाले नाही.
- छत्रपती शिवाजी महाराज आणि छत्रपती संभाजी महाराज यांनीही अनेक प्रयत्न केले, पण समुद्राने वेढलेल्या स्थानामुळे आणि मजबूत संरक्षणामुळे त्यांना यश मिळाले नाही.
- १७३६ मध्ये पेशवा बाजीराव यांचे बंधू चिमाजी अप्पा यांनी सिद्धी सैन्याचा पराभव केला, तरीही जंजिरा किल्ला पूर्णपणे जिंकता आला नाही.
- स्वातंत्र्यानंतर, १९४७ मध्ये हा किल्ला भारतीय सरकारच्या ताब्यात आला.
किल्ल्याची रचना आणि वैशिष्ट्ये
मुरुड-जंजिरा किल्ला अरबी समुद्रातील एका अंडाकृती बेटावर वसलेला आहे आणि सुमारे २२ एकर क्षेत्र व्यापतो.
याचे खरे नाव जजीरे मेहरूब आहे, ज्याचा अर्थ अरबी भाषेत “पाण्याने वेढलेले बेट” (जंजिरा) आणि “चंद्रकोर” (मेहरूब) असा आहे.
प्रमुख वैशिष्ट्ये:
- मजबूत तटबंदी: किल्ल्याच्या भिंती सुमारे ४० फूट उंच असून, त्यांचे बांधकाम दगड आणि लाकडापासून केले आहे.
- तोफा आणि बुरूज: किल्ल्यावर २६ बुरूज असून, त्यावर ५०० हून अधिक तोफा ठेवण्यात आल्या होत्या. यापैकी तीन प्रसिद्ध तोफा – कालाल बांगडी, चावरी आणि लांडा कासम – त्यांच्या प्रचंड मारक क्षमतेसाठी ओळखल्या जातात.
- प्रवेशद्वार: किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार राजपुरी गावाकडे आहे आणि ते केवळ ४० फुटांवरून दिसते. याशिवाय, पलायनासाठी समुद्राकडे “दर्या दरवाजा” आहे.
- वास्तुकला: किल्ल्यामध्ये सूर्यखान यांचा भव्य राजवाडा, मशीद आणि दोन गोड्या पाण्याचे तलाव आहेत.
- शिल्पकला: मुख्य प्रवेशद्वारावर एक शिल्प आहे, ज्यामध्ये एका वाघासारख्या प्राण्याने हत्तींना पंजात पकडले आहे.
पर्यटन माहिती
स्थान आणि प्रवास
- स्थान: मुरुड-जंजिरा किल्ला रायगड जिल्ह्यातील मुरुड गावापासून ५ किमी अंतरावर राजपुरी गावाजवळ आहे.
- मुंबईपासून अंतर: १५० किमी
- पुण्यापासून अंतर: १६० किमी
प्रवास सुविधा
- रेल्वे: सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन – रोहा (४० किमी).
- विमानतळ: मुंबई येथील छत्रपती शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ (१५० किमी).
- रस्ता: मुंबई आणि पुण्याहून मुरुडला नियमित बससेवा उपलब्ध.
किल्ल्यापर्यंत पोहोचणे
- राजपुरी जेट्टीवरून बोटी उपलब्ध आहेत.
- बोटी सकाळी ९:०० ते संध्याकाळी ४:३० पर्यंत चालतात.
- तिकीट दर: ₹५० ते ₹३०० (बोटीच्या आकारानुसार बदलतो).
भेटीचा वेळ आणि शुल्क
- वेळ: सकाळी ७:०० ते संध्याकाळी ६:३०
- प्रवेश शुल्क: ₹२५ (प्रवेशासाठी)
- लागणारा वेळ: संपूर्ण किल्ला पाहण्यासाठी किमान २ तास.
आसपासची आकर्षणे
- मुरुड बीच: स्वच्छ आणि शांत किनारा.
- कासा किल्ला (पद्मदुर्ग): संभाजी महाराजांनी जंजिराला आव्हान देण्यासाठी बांधलेला.
- फणसाड वन्यजीव अभयारण्य: पक्षीप्रेमी आणि निसर्गप्रेमींसाठी आकर्षण.
किल्ल्याचे महत्त्व
मुरुड-जंजिरा किल्ला हा केवळ एक वास्तुशास्त्रीय चमत्कार नाही, तर भारताच्या सागरी इतिहासाचा आणि सिद्धी वंशाच्या शौर्याचा साक्षीदार आहे. मराठ्यांचे सामर्थ्य असूनही हा किल्ला जिंकता न येणे, त्याच्या रणनीतिक स्थानाचे आणि मजबूत बांधकामाचे महत्त्व दर्शवते.
निष्कर्ष
मुरुड-जंजिरा किल्ला हा महाराष्ट्राच्या समृद्ध इतिहासाचा आणि संस्कृतीचा अनमोल ठेवा आहे. त्याची भव्यता, अजेयपणा आणि सागरी सौंदर्य यामुळे हा किल्ला प्रत्येक पर्यटकाच्या यादीत असावा.
जर तुम्ही इतिहास, वास्तुकला किंवा साहसप्रेमी असाल, तर मुरुड-जंजिरा किल्ल्याला भेट देणे हा एक अविस्मरणीय अनुभव असेल.
या किल्ल्याला भेट द्या आणि त्याच्या गौरवशाली इतिहासाचा साक्षीदार व्हा!
