|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
प्रतापगड हा महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक आणि अभेद्य किल्ला आहे. सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये वसलेला हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या शौर्याचा आणि मराठा साम्राज्याच्या वैभवाचा साक्षीदार आहे. हा लेख तुम्हाला प्रतापगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती साध्या आणि सोप्या मराठी भाषेत देईल, ज्यामुळे तुम्हाला या किल्ल्याचे महत्त्व आणि वैशिष्ट्ये समजतील.
प्रतापगड किल्ल्याची मूलभूत माहिती
- नाव: प्रतापगड किल्ला
- प्रकार: गिरिदुर्ग (डोंगरी किल्ला)
- उंची: १०८० मीटर (३५५६ फूट)
- ठिकाण: सातारा जिल्हा, महाराष्ट्र
- जवळचे गाव: महाबळेश्वर, वाई
- बांधकाम: इ.स. १६५६
- स्थापत्यकार: मोरोपंत त्र्यंबक पिंगळे
- मालक: छत्रपती शिवाजी महाराज
प्रतापगड किल्ल्याचा इतिहास
प्रतापगड किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांनी इ.स. १६५६ मध्ये बांधला. जावळी खोरे स्वराज्यात समाविष्ट झाल्यानंतर, या भागातील बंडखोरांना नियंत्रित करण्यासाठी आणि कोयना व नीरा नद्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी हा किल्ला बांधण्यात आला. मोरोपंत त्र्यंबक पिंगळे यांनी अवघ्या दोन वर्षांत या किल्ल्याचे बांधकाम पूर्ण केले.
प्रतापगड किल्ल्याला खऱ्या अर्थाने ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झाले ते १० नोव्हेंबर १६५९ रोजी. या दिवशी किल्ल्याच्या पायथ्याशी छत्रपती शिवाजी महाराज आणि विजापूरचा सरदार अफझलखान यांच्यात ऐतिहासिक भेट आणि लढाई झाली. अफझलखानाने मराठ्यांना नष्ट करण्याच्या हेतूने मोठ्या फौजेसह प्रतापगडावर हल्ला केला. परंतु, शिवाजी महाराजांनी आपल्या कुशाग्र बुद्धी आणि युद्धनीतीच्या जोरावर अफझलखानाचा वध केला. या विजयाने मराठा साम्राज्याची ताकद आणि शिवाजी महाराजांची कीर्ती सर्वदूर पसरली.
इ.स. १८१८ मध्ये मराठा-इंग्रज युद्धात हा किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यात गेला. स्वातंत्र्योत्तर काळात, ३० नोव्हेंबर १९५७ रोजी पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या हस्ते शिवाजी महाराजांचा १७ फूट उंच कांस्य पुतळा किल्ल्यावर उभारण्यात आला.
किल्ल्याची रचना आणि वैशिष्ट्ये
प्रतापगड किल्ला दोन प्रमुख भागांत विभागला आहे:
- मुख्य किल्ला
- बालेकिल्ला
याची भक्कम तटबंदी आणि उंच बुरुज यामुळे हा किल्ला अभेद्य मानला जातो. किल्ल्याचे क्षेत्रफळ ७५४५ चौरस मीटर आहे, ज्यामध्ये मुख्य किल्ल्याचे क्षेत्रफळ ३८८५ चौरस मीटर आणि बालेकिल्ल्याचे ३६६० चौरस मीटर आहे.
प्रमुख प्रेक्षणीय स्थळे
- भवानी मंदिर: १६६१ मध्ये बांधलेले तुळजाभवानी मंदिर हे प्रमुख आकर्षण आहे. येथे नेपाळमधील गंडकी नदीतून आणलेल्या शालिग्राम शिळेतून घडवलेली भवानीमातेची मूर्ती आहे.
- शिवमंदिर: किल्ल्याच्या बांधकामादरम्यान सापडलेल्या शिवलिंगाची स्थापना येथे करण्यात आली.
- जिजाबाईंचा वाडा: छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मातोश्री जिजाबाईंचा वाडा बालेकिल्ल्याजवळ आहे.
- अफझलखानाची कबर: किल्ल्याच्या पायथ्याशी अफझलखानाची समाधी आहे, जिथे दरवर्षी उरूस भरतो.
- बुरुज: रेडका, यशवंत, सूर्य, अफझल आणि राजपहारा हे बुरुज संरक्षणासाठी महत्त्वाचे आहेत.
- शिवाजी महाराजांचा पुतळा: १७ फूट उंच कांस्य पुतळा किल्ल्याच्या मध्यभागी आहे.
प्रतापगड किल्ल्याला भेट देण्यासाठी टिप्स
- हवामान: ऑक्टोबर ते मार्च हा काळ भेटीसाठी उत्तम. पावसाळ्यात किल्ला हिरवाईने नटतो, पण वाटा निसरड्या होतात.
- खानपान: किल्ल्याजवळ मिसळ पाव, पिठलं-भाकरी, भजी तसेच वाडा गावात घरगुती जेवण उपलब्ध.
- पाणी: किल्ल्यावर चार तलाव आहेत, तरीही स्वतःची बाटली सोबत घ्यावी.
- सहल: महाबळेश्वर (२४ किमी) आणि पंचगणी (४५ किमी) सहल अधिक आनंददायी करतात.
प्रतापगड किल्ल्यावर कसे पोहोचाल?
- विमानाने: जवळचे विमानतळ पुणे (१२० किमी).
- रेल्वेने: वाठार स्टेशन (६० किमी) जवळचे.
- रस्त्याने:
- मुंबई → प्रतापगड (२५० किमी / ५-६ तास)
- पुणे → प्रतापगड (१२० किमी / ३-४ तास)
- महाबळेश्वर → प्रतापगड (२४ किमी)
महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाच्या बस आणि खासगी टॅक्सी सहज उपलब्ध आहेत.
प्रतापगड किल्ल्याचे वैशिष्ट्य
- ऐतिहासिक महत्त्व: अफझलखानाच्या वधामुळे मराठा इतिहासात अजरामर.
- निसर्गसौंदर्य: सह्याद्रीच्या खोऱ्यांतील हिरवागार दृश्य आणि धुकट वातावरण.
- संरक्षणात्मक रचना: भक्कम तटबंदी आणि बुरुजांमुळे अभेद्य.
- युनेस्को मानांकन: प्रतापगडाला जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळाला आहे.
निष्कर्ष
प्रतापगड किल्ला हा केवळ एक ऐतिहासिक स्थळ नाही, तर मराठ्यांच्या शौर्याचा आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या युद्धनीतीचा प्रतीक आहे. इतिहासप्रेमी, साहसप्रेमी आणि निसर्गप्रेमींसाठी हे ठिकाण एक अविस्मरणीय अनुभव आहे.
किल्ल्यावरील भवानी मंदिर, शिवमंदिर, अफझलखानाची कबर आणि शिवाजी महाराजांचा पुतळा ही प्रमुख आकर्षणे आहेत. योग्य नियोजन आणि तयारीसह प्रतापगडाला भेट देऊन तुम्ही इतिहास, निसर्ग आणि साहस यांचा अनोखा संगम अनुभवू शकता.
👉 तुम्ही प्रतापगडला भेट दिली आहे का? तुमच्या अनुभवाबद्दल आणि या लेखाबद्दल आपले मत कमेंटमध्ये नक्की कळवा!
