रतन टाटा हे भारतातील सर्वात आदरणीय आणि यशस्वी उद्योजक म्हणून ओळखले जातात. टाटा समूहाचे माजी अध्यक्ष असलेले रतन टाटा यांनी त्यांच्या दूरदृष्टी आणि कठोर परिश्रमाने या समूहाची जागतिक स्तरावर मोठी प्रतिष्ठा निर्माण केली.
जीवनपरिचय
रतन नवल टाटा यांचा जन्म २८ डिसेंबर १९३७ रोजी मुंबईत झाला. ते नवल टाटा यांचे मुलगे आहेत. नवल टाटा हे टाटा समूहाचे संस्थापक जमशेटजी टाटा यांचे नातू रतनजी टाटा यांनी दत्तक घेतले होते. रतन टाटा यांनी कॉर्नेल विद्यापीठातून आर्किटेक्चरमध्ये पदवी प्राप्त केली. १९६१ मध्ये ते टाटा स्टीलमध्ये रुजू झाले आणि तिथे शॉप फ्लोअरवर काम केले. १९९१ मध्ये जे. आर. डी. टाटा निवृत्त झाल्यानंतर ते टाटा सन्सचे अध्यक्ष बनले.
रतन टाटा यांच्या नेतृत्वाखाली टाटा समूहाने टेटली, जगुआर लँड रोव्हर आणि कोरस यांसारख्या आंतरराष्ट्रीय कंपन्यांची विक्री केली. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे टाटा समूह भारतकेंद्रित न राहता जागतिक व्यवसाय बनला. रतन टाटा हे जगातील सर्वात मोठे परोपकारी देखील आहेत. त्यांनी आपल्या उत्पन्नाच्या ६०-६५% रक्कम दानधर्मासाठी दिली आहे.
टाटा समूहाचा इतिहास
१८६८ मध्ये जमशेटजी टाटा यांनी एक ट्रेडिंग कंपनी म्हणून टाटा समूहाची स्थापना केली. त्यानंतर त्यांनी १९०७ मध्ये टाटा स्टील (तत्कालीन टिस्को) ची स्थापना केली. टाटा स्टीलने भारतातील औद्योगिक क्रांतीला सुरुवात केली. १९३८ मध्ये टाटा केमिकल्स आणि १९४५ मध्ये टाटा मोटर्सची (तत्कालीन टाटा इंजिनिअरिंग अँड लोकोमोटिव्ह कंपनी) स्थापना झाली.
१९३८ मध्ये जे. आर. डी. टाटा टाटा समूहाचे अध्यक्ष बनले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली टाटा समूहाने अनेक क्षेत्रांमध्ये प्रवेश केला. १९६८ मध्ये टाटा कन्सल्टन्सी सर्व्हिसेस (TCS) ची स्थापना झाली. १९७० च्या दशकात टाटा समूहाने हॉटेल्स, फार्मास्युटिकल्स आणि कॉस्मेटिक्स या क्षेत्रांमध्ये प्रवेश केला.
रतन टाटा यांचे नेतृत्व
१९९१ मध्ये रतन टाटा टाटा सन्सचे अध्यक्ष बनले. त्यांनी टाटा समूहाला आधुनिक आणि जागतिक बनवण्यासाठी अनेक पावले उचलली. त्यांनी टाटा मोटर्सला जगुआर लँड रोव्हर विकत घेण्यास प्रोत्साहित केले. २००० मध्ये टाटा टी (तत्कालीन टेटली) ची विक्री केली. २००७ मध्ये टाटा स्टीलने कोरस ग्रुपचे अधिग्रहण केले. या अधिग्रहणामुळे टाटा स्टील जगातील पाचव्या क्रमांकाची स्टील कंपनी बनली.
रतन टाटा यांनी टाटा नॅनो कार लाँच केली ज्याची किंमत फक्त एक लाख रुपये होती. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, प्रत्येक भारतीयाला चारचाकी वाहन खरेदी करता यावे हा त्यामागचा उद्देश होता. त्यांनी टाटा स्काय आणि टाटा डोकोमो यांसारख्या दूरसंचार कंपन्यांची स्थापना केली.
२०१२ मध्ये रतन टाटा टाटा सन्सच्या अध्यक्षपदावरून निवृत्त झाले. त्यानंतर सायरस मिस्त्री हे टाटा सन्सचे अध्यक्ष बनले. परंतु २०१६ मध्ये टाटा सन्सच्या संचालक मंडळाने मिस्त्री यांना पदावरून दूर केले आणि रतन टाटा यांना तात्पुरते अध्यक्ष म्हणून नियुक्त केले. फेब्रुवारी २०१७ मध्ये एन. चंद्रशेखरन हे टाटा सन्सचे नवीन अध्यक्ष बनले.
उल्लेखनीय गुंतवणुका
रतन टाटा हे एक उत्साही गुंतवणूकदार देखील आहेत. त्यांनी अनेक स्टार्टअप्समध्ये गुंतवणूक केली आहे. आतापर्यंत त्यांनी ३० हून अधिक स्टार्टअप्समध्ये वैयक्तिक क्षमतेने आणि त्यांच्या गुंतवणूक कंपनीद्वारे गुंतवणूक केली आहे.
त्यांनी ओला, पेटीएम, कर्जबाजार, अर्बन लॅडर, फिनोलेक्स, डोगस्पॉट, क्युब, कॅशकारो, मोगलाई, टेराडेटा, इम्पॅक्ट गुरु, नेस्टअवे, पेपर बोट, लक्झरी गेराज सेल आणि इतर अनेक स्टार्टअप्समध्ये गुंतवणूक केली आहे. त्यांच्या या गुंतवणुकींमुळे भारतीय स्टार्टअप इकोसिस्टमला मोठी मदत झाली आहे.
परोपकार
रतन टाटा हे एक उदार परोपकारी आहेत. ते त्यांच्या उत्पन्नाच्या बहुतांश भाग दानधर्मासाठी देतात. टाटा ट्रस्ट्स हे भारतातील सर्वात मोठे खाजगी परोपकारी संस्था आहे. या ट्रस्ट्सद्वारे रतन टाटा शिक्षण, आरोग्य, ग्रामीण विकास आणि कला व संस्कृती या क्षेत्रांमध्ये मोठे योगदान देतात.
२००९ मध्ये, रतन टाटा यांनी हार्वर्ड बिझनेस स्कूलला ५० मिलियन डॉलर्सचे दान दिले. हे दान भारतातून दिलेले आतापर्यंतचे सर्वात मोठे दान होते. २०१० मध्ये, त्यांनी कॉर्नेल विद्यापीठाला ५० मिलियन डॉलर्सचे दान दिले. या दानातून कॉर्नेल येथे टाटा-कॉर्नेल इन्स्टिट्यूट फॉर अॅग्रीकल्चर अँड न्यूट्रिशन ची स्थापना करण्यात आली.
पुरस्कार आणि सन्मान
रतन टाटा यांना अनेक पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले आहेत. २००० मध्ये त्यांना पद्मभूषण आणि २००८ मध्ये पद्मविभूषण पुरस्कार देण्यात आला. हे भारत सरकारकडून देण्यात येणारे तिसरे आणि दुसरे सर्वोच्च नागरी सन्मान आहेत.
त्यांना महाराष्ट्र भूषण (२००६), असम बैभव (२०२१) आणि लीजन ऑफ ऑनर (फ्रान्स) यांसारखे अनेक राज्य आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार मिळाले आहेत. त्यांना लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स आणि रॉयल अकादमी ऑफ इंजिनीअरिंग यांचे मानद फेलो म्हणूनही निवडण्यात आले आहे.
वैयक्तिक आयुष्य
रतन टाटा यांनी कधीही लग्न केले नाही आणि त्यांना मुलेही नाहीत. २०११ मध्ये, त्यांनी सांगितले की, “मी चार वेळा लग्नाच्या जवळ गेलो पण प्रत्येक वेळी भीती किंवा इतर कारणांमुळे मागे हटलो.”
लोकप्रिय संस्कृतीतील स्थान
रतन टाटा यांचे योगदान दर्शवणारा एक एपिसोड ‘मेगा आयकॉन्स’ (२०१८-२०२०) या नॅशनल ज्योग्राफिकवरील भारतीय प्रसिद्ध व्यक्तींवरील डॉक्युमेंटरी मालिकेत प्रसारित करण्यात आला होता.
रतन टाटा यांच्या जीवनावर आधारित ‘रतन टाटा: एक असामान्य जीवन कथा’ हे पुस्तक लेखक डॉ. थॉमस मॅथ्यू यांनी लिहिले आहे. या पुस्तकात रतन टाटा यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे, नेतृत्व शैलीचे आणि व्यावसायिक यशाचे विश्लेषण करण्यात आले आहे.
टाटा समूहाचा भविष्यकाळ
रतन टाटा यांच्या नेतृत्वाखाली टाटा समूहाने प्रचंड प्रगती केली. त्यांनी समूहाला जागतिक स्तरावर नेले आणि अनेक नवीन क्षेत्रांमध्ये प्रवेश केला. त्यांच्या जाण्यानंतर टाटा समूहासमोर अनेक आव्हाने आहेत.
टाटा समूहाला आता अधिक चपळ आणि डिजिटल युगानुरूप बनावे लागेल. ई-कॉमर्स, फिनटेक आणि इतर तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रांमध्ये टाटा समूहाला अधिक लक्ष देणे आवश्यक आहे. टाटा समूहाला नवीन स्पर्धकांशी सामना करावा लागेल आणि ग्राहकांच्या बदलत्या गरजा पूर्ण कराव्या लागतील.
रतन टाटा यांच्या जीवनातून शिकण्यासारखे धडे
- दूरदृष्टी: रतन टाटा यांनी टाटा समूहासाठी एक स्पष्ट दृष्टिकोन ठेवला होता आणि त्या दिशेने प्रयत्न केले. उद्योजकांनी दीर्घकालीन दृष्टिकोन ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
- धाडस: रतन टाटा यांनी अनेक धाडसी निर्णय घेतले, जसे की जगुआर लँड रोव्हर आणि कोरस स्टीलचे अधिग्रहण. उद्योजकांनी जोखीम घेण्यास तयार असणे आवश्यक आहे.
- नवोन्मेष: रतन टाटा हे नवोन्मेषाचे समर्थक होते. त्यांनी टाटा नॅनो सारख्या अभिनव उत्पादनांना प्रोत्साहन दिले. उद्योजकांनी नवीन कल्पना आणि तंत्रज्ञानांचा स्वीकार करणे महत्त्वाचे आहे.
- नैतिकता: रतन टाटा हे उच्च नैतिक मूल्यांसाठी ओळखले जातात. त्यांनी नेहमी प्रामाणिकपणा आणि पारदर्शकतेवर भर दिला. उद्योजकांनी नैतिक मूल्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
- समाजसेवा: रतन टाटा यांनी नेहमी समाजाच्या कल्याणासाठी प्रयत्न केले. त्यांनी शिक्षण, आरोग्य आणि ग्रामीण विकासासाठी मोठी देणगी दिली. उद्योजकांनी समाजाच्या विकासात योगदान देणे महत्त्वाचे आहे.
रतन टाटा यांचे जीवन आणि कार्य प्रत्येकासाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांनी भारतीय उद्योगांना एक नवीन दिशा दाखवली आणि जागतिक स्तरावर भारताची प्रतिमा उंचावली. त्यांच्या योगदानाबद्दल त्यांचे कायम स्मरण केले जाईल.
समारोप
रतन टाटा हे भारतातील सर्वात प्रभावशाली आणि प्रतिष्ठित उद्योजक आहेत. त्यांनी टाटा समूहाचे नेतृत्व केवळ नफ्यासाठी नाही तर समाजाच्या भल्यासाठी केले. त्यांनी भारतीय उद्योगांना जागतिक स्तरावर नेण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. त्यांचे जीवन आणि कार्य अनेकांना प्रेरणा देणारे आहे.
रतन टाटा यांनी भारतीय उद्योगांना एक नवीन दिशा दिली आणि जागतिक स्तरावर भारताची प्रतिमा उंचावली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली टाटा समूहाने अनेक क्षेत्रांमध्ये प्रवेश केला आणि नवीन मानके निर्माण केली. रतन टाटा यांचे योगदान भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी अमूल्य आहे.
