आजच्या डिजिटल युगात, ऑनलाइन पेमेंट आणि फंड ट्रान्सफर हे आमच्या दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग बनले आहेत. UPI (Unified Payments Interface) आणि IMPS (Immediate Payment Service) हे दोन्ही लोकप्रिय पेमेंट पद्धती आहेत ज्या वापरकर्त्यांना त्वरित, सुरक्षित आणि सोयीस्कर पद्धतीने पैसे हस्तांतरित करण्याची परवानगी देतात. तथापि, बर्‍याच लोकांना या दोन पद्धतींमधील फरक माहित नसतो. चला तर मग, UPI आणि IMPS मधील प्रमुख फरक समजून घेऊया.
UPI म्हणजे काय?
UPI किंवा एकीकृत पेमेंट इंटरफेस ही एक त्वरित भुगतान प्रणाली आहे जी वापरकर्त्यांना एकाच मोबाइल अॅपद्वारे विविध बँक खात्यांशी संलग्न करण्यास आणि व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस (VPA) किंवा मोबाइल नंबरचा वापर करून पैसे हस्तांतरित करण्यास अनुमती देते. UPI चा विकास भारतीय राष्ट्रीय पेमेंट महामंडळाने (NPCI) केला आहे.
UPI ची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत:
- एकाधिक बँक खाती: UPI वापरकर्त्यांना एकाच अॅपमध्ये एकाधिक बँक खाती जोडण्याची परवानगी देते.
- VPA: प्रत्येक UPI वापरकर्ता एक युनिक VPA तयार करू शकतो, जसे की abc@upi, ज्याचा वापर पैसे पाठवण्यासाठी किंवा प्राप्त करण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
- QR कोड: UPI वापरकर्ते QR कोडद्वारे पेमेंट करू शकतात.
- पीयर-टू-पीयर पेमेंट: UPI वापरकर्त्यांना मित्र आणि कुटुंबियांना पैसे पाठवण्याची परवानगी देते.
- मर्चंट पेमेंट: UPI ग्राहकांना दुकानदार आणि व्यवसायांना पेमेंट करण्याची सुविधा देते.
IMPS म्हणजे काय?
IMPS किंवा तात्काळ पेमेंट सेवा ही एक इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट सिस्टम आहे जी वापरकर्त्यांना वास्तविक वेळेत (रिअल-टाइम) दोन बँक खात्यांमध्ये पैसे हस्तांतरित करण्यास अनुमती देते. IMPS चा विकास भारतीय राष्ट्रीय पेमेंट महामंडळाने (NPCI) केला आहे आणि ती 24/7 उपलब्ध आहे.
IMPS ची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत:
- रिअल-टाइम फंड ट्रान्सफर: IMPS वापरकर्त्यांना वास्तविक वेळेत पैसे हस्तांतरित करण्याची परवानगी देते.
- 24/7 उपलब्धता: IMPS सेवा आठवड्याच्या सात दिवस, दिवसाच्या 24 तास उपलब्ध असते.
- बँक खाते तपशील आवश्यक: IMPS द्वारे पैसे पाठवण्यासाठी, पाठवणार्‍याला प्राप्तकर्त्याचा बँक खाता क्रमांक आणि IFSC कोड प्रदान करणे आवश्यक आहे.
- उच्च लेनदेन मर्यादा: IMPS मध्ये प्रति दिन ₹2 लाख पर्यंतची लेनदेन मर्यादा असते.
UPI आणि IMPS मधील मुख्य फरक
लेनदेन प्रक्रिया
UPI आणि IMPS मधील एक प्रमुख फरक म्हणजे लेनदेन प्रक्रिया. IMPS मध्ये, पाठवणार्‍याला प्राप्तकर्त्याचा बँक खाता क्रमांक आणि IFSC कोडसह बँकिंग तपशील प्रदान करणे आवश्यक आहे. दुसरीकडे, UPI वापरकर्त्यांना VPA, मोबाइल नंबर किंवा QR कोड वापरून पैसे पाठवण्याची परवानगी देते, ज्यामुळे प्रक्रिया अधिक सुलभ होते.
वापरकर्ता अनुभव
UPI आणि IMPS दरम्यानचा आणखी एक महत्त्वाचा फरक म्हणजे वापरकर्ता अनुभव. IMPS चा वापर प्रामुख्याने बँकिंग अॅप्स, मोबाइल बँकिंग, इंटरनेट बँकिंग आणि ATM द्वारे केला जातो. इंटरफेस बँकेवर अवलंबून असतो आणि प्रक्रियेत अनेक पायर्‍या असू शकतात.
दुसरीकडे, UPI Google Pay, PhonePe आणि Paytm सारख्या UPI अॅप्सद्वारे सुलभ वापरकर्ता अनुभव प्रदान करते. संपर्करहित पेमेंट, बिल-स्प्लिटिंग आणि पेमेंट विनंत्या यासारख्या वैशिष्ट्यांसह, UPI अॅप्स सर्व प्रकारच्या वापरकर्त्यांसाठी प्रगत आणि सोयीस्कर इंटरफेस प्रदान करतात.
लेनदेनाची गती
IMPS आणि UPI दोन्ही वास्तविक वेळेत पैसे हस्तांतरित करण्याची क्षमता प्रदान करतात. तथापि, तांत्रिक अडचणींमुळे IMPS मध्ये काही प्रसंगी विलंब होऊ शकतो. UPI पेमेंट्समध्ये असे क्वचितच घडते.
लेनदेन मर्यादा
IMPS साठी लेनदेन मर्यादा बँकेनुसार बदलते, जी दररोज ₹1 लाख ते ₹5 लाख पर्यंत असू शकते. तथापि, व्यावसायिक खात्यांसाठी मर्यादा जास्त असू शकते. UPI साठी, सामान्य दैनिक मर्यादा प्रति दिन ₹1 लाख असते, जरी ती बँक किंवा अॅपनुसार थोडी भिन्न असू शकते.
शुल्क आणि खर्च
IMPS हस्तांतरणासाठी बँका लेनदेनावर थोडे शुल्क आकारतात, तर UPI पेमेंट सामान्यत: विनामूल्य असतात. तथापि, व्यावसायिक दृष्टीकोनातून, व्यापारी दरासाठी बँका आणि पेमेंट गेटवे UPI लेनदेनांवर काही शुल्क आकारू शकतात.
सुरक्षा
IMPS मध्ये बँक खाते तपशीलांचा समावेश असल्याने, संवेदनशील माहिती ओळखली जाऊ शकते. दुसरीकडे, UPI VPA वापरल्याने वैयक्तिक माहितीची अधिक सुरक्षा होते. शिवाय, UPI पिन (पर्सनल आयडेंटिफिकेशन नंबर) आवश्यक असल्याने अतिरिक्त सुरक्षा थर प्रदान करते.
UPI आणि IMPS साठी उपयुक्तता
UPI आणि IMPS दोन्ही त्यांच्या स्वतःच्या क्षेत्रात उपयुक्त आहेत. IMPS बहुमुखी आहे आणि ATM आणि बँक शाखांसह विविध चॅनेलद्वारे त्याचा वापर केला जाऊ शकतो. जेथे खाते तपशील उपलब्ध असतात अशा बँक खात्यांमधील निधी हस्तांतरणासाठी ते आदर्श मानले जाते.
दुसरीकडे, UPI चा वापर प्रामुख्याने मोबाइल अॅप्सद्वारे केला जातो. पीअर-टू-पीअर पेमेंट, व्यापारी पेमेंट आणि ऑनलाइन लेनदेनांसाठी ते अधिक योग्य आहे. UPI चे व्यापक वापरक्षेत्र आणि सुलभता लक्षात घेता, ते डिजिटल पेमेंट्ससाठी पुढील मोठी क्रांती म्हणून उदयास आले आहे.
निष्कर्ष
UPI आणि IMPS दोन्ही इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट पद्धती आहेत ज्या वापरकर्त्यांना सुरक्षित आणि जलद पद्धतीने पैसे हस्तांतरित करण्यास सक्षम करतात. तथापि, त्यांच्यातील फरक समजून घेणे महत्त्वाचे आहे जेणेकरून तुम्ही तुमच्या विशिष्ट गरजेनुसार योग्य पद्धत निवडू शकाल.
UPI ही पेमेंट पद्धत सुलभ वापरकर्ता अनुभव, व्यापक वैशिष्ट्ये आणि विनामूल्य लेनदेनांमुळे लोकप्रिय झाली आहे. ते पीअर-टू-पीअर पेमेंट, मर्चंट पेमेंट आणि ऑनलाइन लेनदेनांसाठी परफेक्ट आहे. दुसरीकडे, IMPS बँक खात्यांमधील मोठ्या रकमेच्या हस्तांतरणासाठी एक विश्वसनीय पर्याय म्हणून काम करते.
