|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
जगदीश खेबुडकर (१० मे १९३२ – ३ मे २०११) हे मराठी साहित्य आणि चित्रपटसृष्टीतील एक सुप्रसिद्ध कवी, गीतकार आणि साहित्यिक होते. त्यांनी मराठी चित्रपटांना, साहित्याला आणि रसिकांच्या मनाला आपल्या अष्टपैलू लेखनाने समृद्ध केले. त्यांच्या कविता, गीते आणि लावण्या आजही मराठी प्रेक्षकांच्या ओठांवर आणि हृदयात रुंजी घालतात.
बालपण आणि शिक्षण
जगदीश खेबुडकर यांचा जन्म १० मे १९३२ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील राधानगरी तालुक्यातील हळदी (खेबवडे) या गावात झाला. त्यांचे वडील प्राथमिक शाळेत शिक्षक होते, त्यामुळे त्यांच्या सतत बदल्यांमुळे खेबुडकरांचे प्राथमिक शिक्षण वेगवेगळ्या ठिकाणी झाले.
कोल्हापूर येथील प्रायव्हेट हायस्कूलमध्ये त्यांनी माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केले. त्यांनी पुण्यातील फर्ग्युसन महाविद्यालयातून साहित्यात कला शाखेची पदवी प्राप्त केली, जिथे त्यांचा मराठी साहित्यिकांशी जवळचा परिचय झाला. लहानपणापासूनच त्यांना कविता, साहित्य आणि संगीताची आवड होती, जी पुढे त्यांच्या कारकिर्दीत प्रकर्षाने दिसून आली.
साहित्यिक कारकीर्द: कवितेपासून चित्रपट गीतांपर्यंत
जगदीश खेबुडकर यांनी वयाच्या १६व्या वर्षी, म्हणजेच १९४८ साली, महात्मा गांधींच्या हत्येनंतर ‘मानवते तू विधवा झालीस’ ही त्यांची पहिली कविता लिहिली. ही कविता आकाशवाणी आणि दूरदर्शनवर प्रसारित झाली आणि त्यांच्या साहित्यिक प्रवासाला सुरुवात झाली.
१९६० मध्ये त्यांनी मराठी चित्रपटसृष्टीत गीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्यांची पहिली लावणी ‘मला हो म्हणत्यात लवंगी मिरची’ (चित्रपट: रंगल्या रात्री अशा) ही संगीतकार वसंत पवार यांच्या सहकार्याने लिहिली गेली. या गाण्याने संपूर्ण महाराष्ट्राला ठसका लावला आणि खेबुडकरांना रातोरात प्रसिद्धी मिळाली.
त्यांनी ३०० चित्रपटांसाठी सुमारे २५०० गाणी लिहिली, ज्यात प्रेमगीते, भक्तीगीते, लावण्या, बालगीते, पोवाडे, कोळीगीते, गौळणी, भजने आणि अंगाई गीते यांचा समावेश आहे. तसेच त्यांनी ३५०० कविता, २५ कथा आणि ५ नाटके लिहिली.
उल्लेखनीय चित्रपट आणि गीते
खेबुडकर यांनी अनेक दिग्गज दिग्दर्शक, संगीतकार आणि गायकांसोबत काम केले. त्यांच्या काही उल्लेखनीय गीतांमध्ये खालील गाणी विशेष ठरतात:
- पिंजरा (१९७२): ‘नका सोडून जाऊ हो रंगमहाल’ आणि ‘आकाशी झेप घे रे पाखरा’ ही गाणी अजरामर ठरली.
- साधी माणसं (१९६३): ‘ऐरणीच्या देवा तुला ठिणगी ठिणगी’ हे गाणे आजही लोकप्रिय आहे.
- अष्टविनायक: ‘अष्टविनायका तुझा महिमा कसा’ हे भक्तिगीत रसिकांच्या मनात कायमचे रुजले.
- सामना (१९७५): ग्रामीण आणि सामाजिक जाणिवेचे दर्शन घडवणारी गाणी.
- दुर्गा आली घरा: साडेतीन शक्तिपीठांचे वर्णन करणारे हे १६ मिनिटांचे गाणे मराठी चित्रपटसृष्टीतील सर्वात लांब गाण्यांपैकी एक आहे.
लावणीकार म्हणून ख्याती
जगदीश खेबुडकर यांना विशेषतः लावणीकार म्हणून ओळखले जाते. त्यांनी लिहिलेल्या लावण्यांनी मराठी चित्रपटसृष्टीला नवे वैभव प्राप्त करून दिले. राम कदम यांच्या संगीतासह त्यांच्या लावण्यांनी रसिकांना मंत्रमुग्ध केले.
‘मला हो म्हणत्यात लवंगी मिरची’ आणि ‘कुठं कुठं जायचं हनिमूनला’ यासारख्या लावण्या आजही तितक्याच लोकप्रिय आहेत.
पुरस्कार आणि सन्मान
जगदीश खेबुडकर यांना त्यांच्या साहित्यिक आणि चित्रपटातील योगदानासाठी ६० हून अधिक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. त्यामध्ये:
- व्ही. शांताराम स्मृती जीवनगौरव पुरस्कार
- शिवाजी सावंत पुरस्कार
- बालगंधर्व स्मारक समितीचा बालगंधर्व पुरस्कार
- राज्य शासनाचे ११ पुरस्कार (यापैकी एक ‘सवाल माझा ऐका’, १९६४ साठी)
- सरंग फाळके पारितोषिक (‘मला हो म्हणत्यात लवंगी मिरची’ या लावणीसाठी)
स्वरमंडळ आणि सामाजिक योगदान
१९७४ मध्ये खेबुडकरांनी ‘स्वरमंडळ’ ही नाट्यसंस्था स्थापन केली, ज्याद्वारे त्यांनी रामदर्शन हा रामायणावर आधारित अनोखा प्रयोग सादर केला.
याशिवाय, ते पेशाने शिक्षक होते आणि ३५ वर्षे कोल्हापूर येथील प्रायव्हेट हायस्कूलमध्ये त्यांनी अध्यापन केले. त्यांनी आपल्या विद्यार्थ्यांना साहित्य आणि काव्याची गोडी लावली आणि अनेकांना प्रेरणा दिली.
वैयक्तिक जीवन आणि निधन
जगदीश खेबुडकर यांचे जीवन साधेपणाने आणि साहित्यप्रेमाने परिपूर्ण होते. त्यांचे निधन ३ मे २०११ रोजी कोल्हापूर येथे मूत्रपिंडाच्या आजाराने झाले. उपचारादरम्यान त्यांना फुफ्फुसाचा संसर्ग झाला आणि वयाच्या ७८व्या वर्षी त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. त्यांचे अंत्यसंस्कार पंचगंगा नदीच्या काठावर झाले.
वारसा
जगदीश खेबुडकर यांचे साहित्य आणि गीते मराठी चित्रपटसृष्टी व साहित्य क्षेत्रातील अमूल्य ठेवा आहेत.
- शिवाजी विद्यापीठाने त्यांच्या साहित्य-संपदेचे जतन करण्यासाठी स्वतंत्र दालन साकारण्याचा निर्णय घेतला आहे.
- त्यांच्या गीतांनी मराठी भाषेला आणि संस्कृतीला वैभव प्राप्त करून दिले.
निष्कर्ष
जगदीश खेबुडकर हे मराठी साहित्य आणि चित्रपटसृष्टीतील एक अजरामर व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांनी आपल्या शब्दसौंदर्याने आणि भावनिक खोलीने लाखो रसिकांच्या मनात स्थान निर्माण केले.
आजही त्यांची गाणी आकाशवाणीवर, मराठी चित्रपटांमध्ये आणि रसिकांच्या ओठांवर जिवंत आहेत. खेबुडकर यांचे योगदान मराठी साहित्य आणि चित्रपटसृष्टीसाठी कायमच प्रेरणादायी राहील.
