|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
वस्तू आणि सेवा कर (GST) ही भारतातील एक महत्त्वाची कर सुधारणा आहे, जी 1 जुलै 2017 पासून लागू झाली. हा एक अप्रत्यक्ष कर आहे जो वस्तू आणि सेवांच्या पुरवठ्यावर आकारला जातो. GST ने भारतातील कर प्रणालीला सुलभ आणि पारदर्शक बनवले आहे.
GST म्हणजे काय?
GST म्हणजे Goods and Services Tax (वस्तू आणि सेवा कर). हा एक सर्वसमावेशक कर आहे, जो वस्तू आणि सेवांच्या उत्पादनापासून ते अंतिम ग्राहकापर्यंतच्या पुरवठा साखळीवर आकारला जातो.
यामुळे अनेक जुन्या अप्रत्यक्ष करांची जागा घेतली आहे, जसे की:
- VAT
- सेवा कर
- अबकारी कर
- मनोरंजन कर
GST चा मुख्य उद्देश कर प्रणालीला एकसमान बनवणे आणि “एक राष्ट्र, एक कर” ही संकल्पना राबवणे आहे.
GST चे प्रकार
भारतात GST चे तीन मुख्य प्रकार आहेत:
- CGST (केंद्रीय वस्तू आणि सेवा कर): हा कर केंद्र सरकार आकारते आणि त्याचा महसूल केंद्राला मिळतो.
- SGST (राज्य वस्तू आणि सेवा कर): हा कर राज्य सरकार आकारते आणि त्याचा महसूल संबंधित राज्याला मिळतो.
- IGST (एकीकृत वस्तू आणि सेवा कर): हा कर एका राज्यातून दुसऱ्या राज्यात वस्तू किंवा सेवांच्या पुरवठ्यावर आकारला जातो. याचा महसूल केंद्र आणि राज्य सरकार यांच्यात वाटला जातो.
याशिवाय, काही विशेष प्रदेशांसाठी UTGST (केंद्रशासित प्रदेश वस्तू आणि सेवा कर) लागू आहे.
GST चे कर दर
GST अंतर्गत वस्तू आणि सेवांवर वेगवेगळे कर दर निश्चित केले आहेत.
- 0% (करमुक्त): अन्नधान्य, दूध, ताक, मध, फळे, भाज्या, पुस्तके इ.
- 5%: कपडे (₹1,000 पेक्षा कमी किमतीचे), पॅकेज्ड फूड, ट्रान्सपोर्ट सेवा इ.
- 12%: मोबाईल फोन, तयार कपडे, औषधे इ.
- 18%: इलेक्ट्रॉनिक वस्तू, सौंदर्य प्रसाधने, फर्निचर इ.
- 28%: लक्झरी कार, एअर कंडिशनर, सिगारेट इ.
काही विशेष वस्तूंवर सेस (उपकर) देखील आकारला जातो, जसे की तंबाखू आणि लक्झरी वाहनांवर.
GST ची वैशिष्ट्ये
- एकसमान कर प्रणाली: देशभरात एकसमान कर दर लागू झाले, ज्यामुळे व्यवसाय करणे सोपे झाले.
- इनपुट टॅक्स क्रेडिट: खरेदीवर भरलेल्या कराचा क्रेडिट व्यवसायांना मिळतो.
- डिजिटल प्रक्रिया: नोंदणी, रिटर्न आणि पेमेंट सर्व ऑनलाइन.
- कर चोरीवर नियंत्रण: प्रत्येक व्यवहाराची नोंद डिजिटल पद्धतीने होते.
- ग्राहकांना फायदा: कर प्रणाली सुलभ झाल्याने वस्तू आणि सेवांच्या किमती कमी होण्यास मदत झाली.
GST नोंदणी कोणाला करावी लागते?
खालील व्यक्ती किंवा संस्थांना GST नोंदणी करणे बंधनकारक आहे:
- ज्यांचे वार्षिक उलाढाल ₹20 लाखांपेक्षा जास्त आहे (ईशान्य राज्यांसाठी ₹10 लाख).
- आंतरराज्य पुरवठा करणारे व्यवसाय.
- ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मवर विक्री करणारे.
- इनपुट टॅक्स क्रेडिटचा लाभ घेऊ इच्छिणारे.
- कॅज्युअल टॅक्सेबल व्यक्ती किंवा नॉन-रेजिडेंट टॅक्सेबल व्यक्ती.
नोंदणी GST पोर्टल (www.gst.gov.in) वर ऑनलाइन केली जाते.
नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे: आधार कार्ड, पॅन कार्ड, व्यवसायाचा पत्ता, बँक खाते तपशील इ.
GST रिटर्न भरणे
GST अंतर्गत व्यवसायांना नियमितपणे रिटर्न भरणे आवश्यक आहे. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- GSTR-1: विक्रीचा तपशील (मासिक किंवा त्रैमासिक)
- GSTR-3B: कर भरण्याचा आणि इनपुट टॅक्स क्रेडिटचा तपशील (मासिक)
- GSTR-9: वार्षिक रिटर्न (वर्षातून एकदा)
रिटर्न भरण्याची अंतिम तारीख सामान्यतः प्रत्येक महिन्याच्या 10, 20 आणि 22 तारखेला असते, जी व्यवसायाच्या प्रकारावर अवलंबून असते.
GST चे फायदे
- सुलभ कर प्रणाली – अनेक कर एकाच GST मध्ये समाविष्ट झाले.
- आर्थिक एकता – देशभरात एकसमान कर दरामुळे स्पर्धा वाढली.
- करदात्यांना फायदा – इनपुट टॅक्स क्रेडिटमुळे व्यवसायांचा खर्च कमी.
- अर्थव्यवस्थेला चालना – कर संरचना सुटसुटीत झाल्याने उद्योगांना प्रोत्साहन.
GST चे तोटे
- जटिल प्रक्रिया: छोट्या व्यवसायांना डिजिटल प्रक्रिया कठीण वाटते.
- तांत्रिक अडचणी: GST पोर्टलवर अनेकदा समस्या येतात.
- खर्च वाढ: काही वस्तू/सेवांवर कर दर जास्त असल्याने किमती वाढतात.
GST चा प्रभाव
GST ने भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर सकारात्मक परिणाम केला आहे.
- कर संकलन वाढले
- करचोरी कमी झाली
- व्यवसायांचे डिजिटायझेशन वाढले
तथापि, छोट्या व्यवसायांना सुरुवातीला काही अडचणींचा सामना करावा लागला, पण सरकारने सतत सुधारणा करून ही प्रणाली अधिक सुलभ केली आहे.
निष्कर्ष
GST ही भारतातील कर प्रणालीतील एक क्रांतिकारी सुधारणा आहे, ज्याने व्यवसाय आणि ग्राहकांसाठी कर प्रक्रिया सुलभ केली आहे. यामुळे देशाच्या अर्थव्यवस्थेला एकसमान आणि पारदर्शक स्वरूप मिळाले आहे.
जर तुम्ही व्यवसाय करत असाल, तर GST नोंदणी आणि रिटर्न भरण्याच्या प्रक्रियेची माहिती असणे महत्त्वाचे आहे.
अधिक माहितीसाठी, तुम्ही अधिकृत GST पोर्टल www.gst.gov.in ला भेट देऊ शकता.
