|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
भुजंगासन, ज्याला इंग्रजीमध्ये “कोब्रा पोज” (Cobra Pose) म्हणतात, हे हठयोगातील एक महत्त्वाचे आणि लोकप्रिय आसन आहे. या आसनाचे नाव संस्कृत शब्द “भुजंग” (ज्याचा अर्थ साप) आणि “आसन” (ज्याचा अर्थ मुद्रा किंवा स्थिती) यावरून पडले आहे. या आसनामध्ये शरीराची स्थिती सापाने आपले फण उभारल्याप्रमाणे दिसते, म्हणून याला भुजंगासन असे संबोधले जाते. हे आसन पाठीचा कणा मजबूत करण्यासाठी, शरीराला लवचिकता प्रदान करण्यासाठी आणि मानसिक शांतता मिळवण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. या लेखात आपण भुजंगासनाचे फायदे, करण्याची योग्य पद्धत, खबरदारी आणि त्याचे महत्त्व याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ.
भुजंगासनाचे फायदे
भुजंगासन नियमितपणे केल्याने शरीराला आणि मनाला अनेक फायदे मिळतात. खालीलप्रमाणे काही प्रमुख फायदे आहेत:
1. पाठीचा कणा मजबूत करते
भुजंगासन पाठीच्या कण्याला लवचिकता आणि ताकद प्रदान करते. हे आसन पाठीच्या स्नायूंना ताणते आणि कण्याच्या हाडांना बळकटी देते, ज्यामुळे पाठदुखी, मानदुखी किंवा खांद्याच्या तक्रारी कमी होण्यास मदत होते.
2. पचनसंस्था सुधारते
या आसनामुळे पोटातील अवयवांवर हलका दबाव येतो, ज्यामुळे पचनसंस्था उत्तेजित होते. अपचन, बद्धकोष्ठता किंवा गॅससारख्या समस्यांवर भुजंगासन प्रभावी ठरते.
3. तणाव आणि थकवा कमी करते
भुजंगासनामुळे छातीचा भाग उघडतो आणि श्वासोच्छ्वासाची प्रक्रिया सुधारते. यामुळे ऑक्सिजनचा पुरवठा वाढतो आणि तणाव, चिंता आणि थकवा कमी होतो. हे आसन मन शांत ठेवण्यास आणि एकाग्रता वाढवण्यास मदत करते.
4. छाती आणि फुफ्फुसांचे आरोग्य
भुजंगासन छातीचा भाग विस्तारित करते, ज्यामुळे फुफ्फुसांना अधिक जागा मिळते आणि श्वसनक्रिया सुधारते. यामुळे दमा किंवा श्वसनाशी संबंधित इतर समस्यांवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत होते.
5. रक्ताभिसरण सुधारते
या आसनामुळे शरीरातील रक्तप्रवाह सुधारतो, ज्यामुळे त्वचेचे आरोग्य चांगले राहते आणि शरीरातील अवयवांना पुरेसा ऑक्सिजन मिळतो.
6. मासिक पाळीच्या तक्रारींवर उपाय
महिलांसाठी भुजंगासन मासिक पाळीच्या वेदना आणि अनियमिततेवर उपयुक्त ठरते. हे आसन ओटीपोट आणि कंबरेच्या स्नायूंना ताण देऊन या भागातील तणाव कमी करते.
भुजंगासन करण्याची योग्य पद्धत
भुजंगासन करताना योग्य पद्धतीचा अवलंब करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून तुम्हाला त्याचे पूर्ण फायदे मिळतील आणि कोणत्याही प्रकारची दुखापत टाळता येईल. खालीलप्रमाणे भुजंगासन करण्याची पायरी-पायरी पद्धत आहे:
पायरी 1: तयारी
- एक योगा मॅट किंवा स्वच्छ, सपाट पृष्ठभागावर पोटावर झोपा.
- पाय एकमेकांना समांतर आणि जवळ ठेवा. पायाची बोटे मागे ताणलेली असावीत.
- हात पुढे सरळ ठेवा आणि डोके जमिनीवर टेकवा.
पायरी 2: आसनाची सुरुवात
- हाताची तळवे खांद्याच्या खाली जमिनीवर ठेवा. कोपर खांद्याशी संरेखित (aligned) असावेत.
- हळूहळू श्वास घेताना, हातावर दबाव देऊन छाती आणि डोके वर उचला. यावेळी नजर समोर ठेवा.
- खांदे मागे खेचा आणि छाती पुढे उघडा. पाठीचा कणा हलकेच वाकवण्याचा प्रयत्न करा.
पायरी 3: स्थिरता
- या स्थितीत 15-30 सेकंद थांबा आणि सामान्य श्वासोच्छ्वास सुरू ठेवा.
- कंबर आणि पाय जमिनीवर दाबलेले असावेत, जेणेकरून पाठीवर जास्त ताण येणार नाही.
पायरी 4: मूळ स्थितीत परत येणे
- हळूहळू श्वास सोडताना छाती आणि डोके जमिनीवर आणा.
- हात आणि डोके मूळ स्थितीत ठेवा आणि काही सेकंद विश्रांती घ्या.
- ही प्रक्रिया 3-5 वेळा पुन्हा करा.
खबरदारी आणि सावधानता
भुजंगासन हे एक साधे आणि सुरक्षित आसन आहे, परंतु काही खबरदारी घेणे आवश्यक आहे:
- गर्भवती महिलांनी टाळावे: गर्भवती महिलांनी भुजंगासन करणे टाळावे, कारण यामुळे ओटीपोटावर दबाव येऊ शकतो.
- पाठीच्या गंभीर समस्या: जर तुम्हाला स्लिप डिस्क, हर्निया किंवा पाठीच्या कण्याशी संबंधित गंभीर समस्या असतील, तर डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय हे आसन करू नये.
- जास्त ताण देऊ नका: पाठीवर किंवा खांद्यावर जास्त ताण देणे टाळा. आसन करताना शरीराला जास्त दबाव न देता हळूहळू प्रगती करा.
- हृदयरोग किंवा उच्च रक्तदाब: हृदयरोग किंवा उच्च रक्तदाब असलेल्या व्यक्तींनी हे आसन डॉक्टरांच्या सल्ल्याने करावे.
- जेवणानंतर लगेच टाळा: जेवणानंतर किमान 4-6 तासांनी हे आसन करावे, जेणेकरून पचनसंस्थेवर ताण येणार नाही.
भुजंगासनाचे प्रकार
भुजंगासनाचे काही प्रगत आणि सौम्य प्रकार आहेत, जे तुमच्या शरीराच्या क्षमतेनुसार तुम्ही करू शकता:
- अर्ध भुजंगासन: यामध्ये छाती फक्त थोडी उचलली जाते, ज्यामुळे नवशिक्यांना हे आसन करणे सोपे जाते.
- पूर्ण भुजंगासन: यामध्ये छाती आणि पोटाचा काही भाग जमिनीपासून उचलला जातो, ज्यामुळे पाठीचा कणा अधिक ताणला जातो.
- स्फुरणा भुजंगासन: यामध्ये हातांचा आधार न घेता पाठीच्या स्नायूंनी छाती उचलली जाते.
भुजंगासन आणि योगशास्त्र
भुजंगासन हे सूर्यनमस्कारातील सातवे आसन आहे. योगशास्त्रानुसार, हे आसन मणिपूर चक्र (सोलर प्लेक्सस) सक्रिय करते, ज्यामुळे आत्मविश्वास आणि ऊर्जा वाढते. याशिवाय, हे आसन अनाहत चक्र (हृदय चक्र) ला उत्तेजित करते, ज्यामुळे भावनिक संतुलन आणि प्रेमाची भावना वाढते.
निष्कर्ष
भुजंगासन हे एक साधे, पण प्रभावी योगासन आहे, जे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. नियमित सरावाने तुम्ही तुमचे शरीर लवचिक, मजबूत आणि निरोगी ठेवू शकता. तसेच, मानसिक शांतता आणि एकाग्रता वाढवण्यासाठीही हे आसन फायदेशीर आहे. मात्र, हे आसन करताना योग्य पद्धती आणि खबरदारी पाळणे आवश्यक आहे. जर तुम्ही योगामध्ये नवशिके असाल, तर प्रशिक्षित योग शिक्षकाच्या मार्गदर्शनाखाली भुजंगासनाचा सराव सुरू करा. नियमित अभ्यास आणि संयमाने तुम्ही या आसनाचे सर्व फायदे अनुभवू शकाल.
