|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
आषाढी एकादशी हा हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचा सण आहे, जो आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या एकादशी तिथीला साजरा केला जातो. हा दिवस भगवान विष्णूंच्या भक्तीला समर्पित आहे आणि याला देवशयनी एकादशी किंवा पंढरपूर एकादशी असेही म्हणतात. महाराष्ट्रात हा सण विशेष उत्साहाने साजरा केला जातो, विशेषतः पंढरपूर येथील विठ्ठल-रखुमाई मंदिरात. ही एकादशी चातुर्मासाच्या सुरुवातीचे प्रतीक मानली जाते, ज्या काळात भगवान विष्णू क्षीरसागरात विश्रांतीसाठी जातात अशी श्रद्धा आहे.
आषाढी एकादशी 2025 ची तारीख
आषाढी एकादशी 2025 मध्ये 6 जुलै रोजी साजरी होईल. तिथीनुसार, ही एकादशी आषाढ शुक्ल पक्षाच्या एकादशीला येते. यंदा तारीख पंचांगानुसार निश्चित करण्यात आली आहे.
आषाढी एकादशीचे महत्त्व
आषाढी एकादशीला धार्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून विशेष महत्त्व आहे. यामागील काही प्रमुख कारणे:
- धार्मिक महत्त्व: हिंदू धर्मात एकादशी व्रताला विशेष स्थान आहे. असे मानले जाते की, या दिवशी उपवास आणि भगवान विष्णूंची पूजा केल्याने पापांचा नाश होतो आणि मोक्ष प्राप्तीचा मार्ग मोकळा होतो.
- पंढरपूरची वारी: महाराष्ट्रात आषाढी एकादशी म्हणजे पंढरपूरची वारी. लाखो वारकरी पंढरीच्या विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी पायी चालत येतात. ही वारी भक्ती, समर्पण आणि एकतेचे प्रतीक आहे.
- चातुर्मासाची सुरुवात: या दिवसापासून भगवान विष्णू चार महिने विश्रांती घेतात, त्यामुळे या काळात विवाह, गृहप्रवेश यांसारखी शुभ कार्ये थांबवली जातात.
आषाढी एकादशीचा इतिहास
आषाढी एकादशीला पौराणिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व आहे. पुराणांनुसार, भगवान विष्णूंनी आपल्या भक्तांना आशीर्वाद देण्यासाठी ही एकादशी विशेष मानली आहे. महाराष्ट्रात संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत एकनाथ यांसारख्या संतांनी विठ्ठल भक्तीचा प्रसार केला, ज्यामुळे पंढरपूरची वारी आणि आषाढी एकादशीला विशेष स्थान मिळाले. वारकरी संप्रदायाने या सणाला लोकप्रियता आणि भक्तिमय वातावरण प्रदान केले.
आषाढी एकादशी कशी साजरी करतात?
- उपवास: भक्त या दिवशी उपवास करतात. काही पूर्ण उपवास (निराहार) करतात, तर काही फलाहार किंवा एकवेळचे सात्विक भोजन घेतात.
- विठ्ठल पूजा: पंढरपूर येथील विठ्ठल-रखुमाई मंदिरात विशेष पूजा आणि अभिषेक केले जातात. घरीही भक्त विष्णूसह विठ्ठलाची पूजा करतात.
- वारी आणि भजन-कीर्तन: वारकरी पालखी सोबत भजन, कीर्तन आणि अभंग गात पंढरपूरला जातात. टाळ-मृदंगाच्या तालावर भक्तीमय वातावरण निर्माण होते.
- दर्शन आणि सेवा: पंढरीच्या विठ्ठलाचे दर्शन घेण्यासाठी लाखो भक्त मंदिरात गर्दी करतात. काही भक्त मंदिरात सेवा देतात.
आषाढी एकादशीचे व्रत आणि नियम
- उपवास नियम: उपवासादरम्यान तांदूळ, मांस, मासे, कांदा, लसूण आणि मसालेदार पदार्थ वर्ज्य आहेत. फळे, दूध, दही आणि सात्विक पदार्थ खावेत.
- पूजा विधी: सकाळी लवकर उठून स्नान करावे, स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे आणि भगवान विष्णू किंवा विठ्ठलाची पूजा करावी. विष्णुसहस्रनाम, श्रीमद्भगवद्गीता किंवा विठ्ठलाचे अभंग पठण करावे.
- दान: गरजूंना अन्न, वस्त्र किंवा पैशाचे दान करणे शुभ मानले जाते.
पंढरपूरची वारी: एक अनोखा अनुभव
पंढरपूरची वारी ही आषाढी एकादशीचा आत्मा आहे. संत ज्ञानेश्वर आणि संत तुकाराम यांच्या पालख्या अनुक्रमे आळंदी आणि देहू येथून पंढरपूरकडे निघतात. हजारो वारकरी पायी चालत, भजन-कीर्तन करत विठ्ठलाच्या भेटीला येतात. ही वारी 20-25 दिवस चालते आणि आषाढी एकादशीला पंढरपूरात समारोप होतो. यामध्ये सर्व जाती, धर्म आणि वयोगटातील लोक सहभागी होतात, जे सामाजिक समतेचे प्रतीक आहे.
आषाढी एकादशीशी संबंधित काही रोचक तथ्ये
- विठ्ठलाचे स्वरूप: विठ्ठल हे भगवान विष्णूचे एक रूप मानले जाते. त्यांना पांडुरंग असेही म्हणतात, कारण त्यांचे स्वरूप पंढरपूरात पांडुरंगाच्या रूपात पूजले जाते.
- संतांचे योगदान: संत ज्ञानेश्वर यांनी ज्ञानेश्वरी लिहून भक्तीचा मार्ग सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवला, तर संत तुकाराम यांच्या अभंगांनी विठ्ठल भक्तीला नवीन उंची दिली.
- चातुर्मास: आषाढी एकादशीपासून पुढील चार महिने भगवान विष्णू विश्रांती घेतात, त्यामुळे या काळात भक्त उपवास, जप आणि भक्तीवर भर देतात.
आषाढी एकादशीचा संदेश
आषाढी एकादशी हा सण भक्ती, समर्पण आणि एकतेचा संदेश देतो. पंढरपूरची वारी आणि विठ्ठल भक्ती सामाजिक सलोखा आणि आध्यात्मिक उन्नतीचे प्रतीक आहे. हा सण आपल्याला साधेपणा, श्रद्धा आणि परस्पर प्रेमाचे महत्त्व शिकवतो.
निष्कर्ष
आषाढी एकादशी हा केवळ धार्मिक सण नसून, महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक वारशाचा एक अविभाज्य भाग आहे. पंढरपूरच्या वारीद्वारे लाखो भक्त विठ्ठलाच्या चरणी आपली श्रद्धा अर्पण करतात. या दिवशी उपवास, पूजा आणि भजन-कीर्तनात सहभागी होऊन प्रत्येकजण आध्यात्मिक आनंद आणि शांती अनुभवतो. आषाढी एकादशी 2025 ला उत्साहाने साजरी करा आणि विठ्ठलाच्या कृपेचा लाभ घ्या!
