|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
स्वामी विवेकानंद (१२ जानेवारी १८६३ – ४ जुलै १९०२) हे भारताचे थोर आध्यात्मिक गुरू, विचारवंत आणि युवा प्रेरणास्थान होते. त्यांचे मूळ नाव नरेंद्रनाथ दत्त असे होते. त्यांनी वेदांत तत्त्वज्ञान आणि भारतीय संस्कृतीचा जगभर प्रसार केला. त्यांचे विचार आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देतात. स्वामीजींनी रामकृष्ण मिशनची स्थापना केली, जी आजही सामाजिक आणि आध्यात्मिक कार्यात अग्रेसर आहे.
प्रारंभिक जीवन
स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म कोलकाता (तत्कालीन कलकत्ता) येथे १२ जानेवारी १८६३ रोजी एका बंगाली कायस्थ कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील विश्वनाथ दत्त हे प्रसिद्ध वकील होते, तर आई भुवनेश्वरी देवी या धार्मिक आणि बुद्धिमान गृहिणी होत्या. नरेंद्रनाथांना लहानपणापासूनच अध्यात्म आणि तत्त्वज्ञानाची आवड होती. त्यांनी प्रेसिडेन्सी कॉलेज आणि स्कॉटिश चर्च कॉलेजमधून शिक्षण घेतले, जिथे त्यांनी पाश्चात्य तत्त्वज्ञान, इतिहास आणि विज्ञानाचा अभ्यास केला.
रामकृष्ण परमहंस यांच्याशी भेट
१८८१ मध्ये नरेंद्रनाथांची भेट रामकृष्ण परमहंस यांच्याशी झाली, जी त्यांच्या जीवनातील टर्निंग पॉइंट ठरली. रामकृष्ण परमहंस यांनी नरेंद्रनाथांना आध्यात्मिक मार्गदर्शन केले आणि त्यांना वेदांत तत्त्वज्ञानाची ओळख करून दिली. रामकृष्णांच्या शिकवणींमुळे नरेंद्रनाथांचे जीवन बदलले आणि ते स्वामी विवेकानंद बनले.
शिकागो धर्म परिषद
१८९३ मध्ये स्वामी विवेकानंदांनी शिकागो (अमेरिका) येथील जागतिक धर्म परिषदेत भारताचे प्रतिनिधित्व केले. त्यांचे “माझ्या अमेरिकन बंधू आणि भगिनींनो” या शब्दांनी सुरू झालेले भाषण जगप्रसिद्ध झाले. या भाषणात त्यांनी हिंदू धर्म, वेदांत आणि सर्वधर्मसमभावाचा संदेश जगाला दिला. त्यांच्या या भाषणामुळे पाश्चात्य जगात भारतीय अध्यात्माची ख्याती वाढली.
रामकृष्ण मिशनची स्थापना
१८९७ मध्ये स्वामी विवेकानंदांनी रामकृष्ण मिशनची स्थापना केली. या संस्थेचा उद्देश आध्यात्मिक प्रबोधन आणि सामाजिक सेवा यांचा समन्वय साधणे हा होता. शिक्षण, आरोग्य, आणि सामाजिक सुधारणा यांसाठी रामकृष्ण मिशन आजही कार्यरत आहे. त्यांनी बेलूर मठाची स्थापना केली, जो रामकृष्ण मिशनचा मुख्यालय आहे.
विचार आणि शिकवण
स्वामी विवेकानंदांचे विचार युवकांना प्रेरणा देणारे आणि जीवनाला दिशा देणारे आहेत. त्यांच्या काही महत्त्वाच्या शिकवणी:
- आत्मविश्वास: “उठा, जागे व्हा आणि जोपर्यंत ध्येय गाठत नाही, तोपर्यंत थांबू नका.”
- सर्वधर्मसमभाव: सर्व धर्म सत्याच्या दिशेने जाणारे मार्ग आहेत.
- शिक्षण: शिक्षण हे व्यक्तीच्या सर्वांगीण विकासासाठी आवश्यक आहे.
- सेवा: “दरिद्री नारायण” या संकल्पनेनुसार गरिबांची सेवा म्हणजेच ईश्वराची सेवा आहे.
भारतातील योगदान
स्वामी विवेकानंदांनी भारताला स्वातंत्र्याच्या चळवळीपूर्वी आत्मविश्वास आणि सांस्कृतिक गौरवाची जाणीव करून दिली. त्यांनी भारतीयांना त्यांच्या प्राचीन संस्कृती आणि अध्यात्मिक वारशाचा अभिमान बाळगण्यास प्रेरित केले. त्यांचे विचार महात्मा गांधी, सुभाषचंद्र बोस यांसारख्या नेत्यांना प्रेरणा देणारे ठरले.
निधन
स्वामी विवेकानंदांचे वयाच्या अवघ्या ३९ व्या वर्षी, ४ जुलै १९०२ रोजी बेलूर मठ येथे निधन झाले. त्यांच्या निधनाने भारताने एक महान विचारवंत आणि आध्यात्मिक नेते गमावले, परंतु त्यांचे विचार आजही अमर आहेत.
वारसा
स्वामी विवेकानंदांचे विचार आणि शिकवण आजही जगभरातील लोकांना प्रेरणा देतात. त्यांचा जन्मदिवस, १२ जानेवारी, भारतात “राष्ट्रीय युवा दिन” म्हणून साजरा केला जातो. त्यांचे साहित्य, विशेषतः “राजयोग”, “कर्मयोग” आणि “भक्तियोग” ही पुस्तके, आजही लोकप्रिय आहेत.
निष्कर्ष
स्वामी विवेकानंद हे भारताचे खरे रत्न होते, ज्यांनी आपल्या विचारांनी आणि कार्याने जगाला प्रभावित केले. त्यांचे जीवन आणि शिकवण आपल्याला आत्मविश्वास, सेवाभाव आणि सर्वधर्मसमभावाची प्रेरणा देतात. त्यांचा आदर्श प्रत्येक भारतीयाने आपल्या जीवनात अंगीकारावा, जेणेकरून आपण स्वतःचा आणि समाजाचा विकास करू शकू.
