|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
घार, ज्याला इंग्रजीत “Black Kite” म्हणतात, हा भारतात आणि जगभरात आढळणारा एक सामान्य आणि आकर्षक पक्षी आहे. त्याचे शास्त्रीय नाव Milvus migrans आहे, आणि तो Accipitridae कुटुंबातील एक रॅप्टर (शिकारी पक्षी) आहे. घार हा अत्यंत चपळ आणि बुद्धिमान पक्षी आहे, जो त्याच्या उडण्याच्या कौशल्यासाठी आणि पर्यावरणाशी जुळवून घेण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखला जातो. या लेखात आपण घार पक्षाबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ, ज्यामुळे हा पक्षी का खास आहे हे समजेल.
घार पक्षाचे वैशिष्ट्ये
- दिसणे: घार हा मध्यम आकाराचा पक्षी आहे, ज्याची लांबी साधारण ५५ ते ६० सें.मी. असते आणि पंखांचा विस्तार १३० ते १५५ सें.मी. पर्यंत असतो. त्याचे पंख लांब आणि रुंद असतात, तर शेपटी काट्यासारखी (forked tail) असते, जी उडताना त्याला ओळखण्याचे प्रमुख लक्षण आहे. त्याचा रंग गडद तपकिरी किंवा काळ्या रंगाचा असतो, आणि डोक्यावर किंचित राखाडी रंगाची छटा दिसते.
- आवाज: घारचा आवाज हा तीक्ष्ण आणि कर्कश आहे, जो “की-की-की” असा ऐकू येतो. हा आवाज तो विशेषतः उडताना किंवा इतर घारांशी संवाद साधताना काढतो.
- वजन: घारचे वजन साधारण ५५० ते ९०० ग्रॅम पर्यंत असते, ज्यामुळे तो हलका आणि चपळ उड्डाण करू शकतो.
घार पक्षाचे निवासस्थान
घार हा अत्यंत अनुकूल पक्षी आहे आणि तो विविध प्रकारच्या पर्यावरणात आढळतो. भारतात, घार शहरी आणि ग्रामीण भागात, जंगलांमध्ये, शेतजमिनींवर, आणि पाणवठ्यांजवळ सहज दिसतो. तो उघड्या मैदानांपासून ते डोंगराळ भागापर्यंत सर्वत्र राहतो. विशेषतः, मुंबई, दिल्ली, कोलकाता यासारख्या मोठ्या शहरांमध्ये घार मोठ्या संख्येने आढळतात, कारण तिथे अन्न सहज उपलब्ध होते. घार समुद्रसपाटीपासून २,००० मीटर उंचीपर्यंत राहू शकतात.
आहार
घार हा सर्वभक्षी (omnivorous) पक्षी आहे, ज्यामुळे तो विविध प्रकारचे अन्न खातो. त्याच्या आहारात खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- प्राणी: लहान पक्षी, उंदीर, सरडे, मासे, आणि कीटक.
- कचरा: शहरी भागात, घार कचऱ्याच्या ढिगाऱ्यांमधून अन्नाचे तुकडे, मांस, आणि इतर खाद्यपदार्थ शोधतात.
- मृत प्राणी: घार मृत प्राण्यांचे मांस (carrion) खाण्यासाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यामुळे तो पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्यास मदत करतो.
घार त्याच्या तीक्ष्ण नजरेने आणि उडण्याच्या कौशल्याने शिकार पकडतो. तो हवेत स्थिर राहून (hovering) खालील शिकारीवर नजर ठेवतो आणि योग्य वेळी झडप घालतो.
प्रजनन
घार पक्ष्यांचा प्रजनन काळ हा भारतात साधारण फेब्रुवारी ते मे दरम्यान असतो. खालील काही महत्त्वाच्या बाबी:
- घरटे: घार झाडांवर, उंच इमारतींवर, किंवा खांबांवर काटक्या, पाने, आणि कचऱ्यापासून घरटे बनवतात.
- अंडी: मादी घार एकदा २ ते ३ अंडी घालते, जी पांढरी किंवा क्रीम रंगाची असतात आणि त्यावर तपकिरी डाग असतात.
- उबवण काळ: अंडी उबवण्याचा काळ साधारण ३० ते ३५ दिवसांचा असतो. नर आणि मादी दोघेही पिल्लांची काळजी घेतात.
- पिल्ले: पिल्ले साधारण ५ ते ६ आठवड्यांत उडण्यास सक्षम होतात.
घारचे वर्तन आणि स्वभाव
- उड्डाण: घार त्याच्या चपळ उड्डाणासाठी प्रसिद्ध आहे. तो हवेत गोलाकार फिरताना (soaring) आणि स्थिर राहून शिकार शोधताना दिसतो. त्याच्या शेपटीची रचना त्याला हवेत सहज वळणे घेण्यास मदत करते.
- सामाजिकता: घार एकटे किंवा समूहात राहू शकतात. शहरी भागात ते मोठ्या गटांमध्ये कचऱ्याच्या ढिगाऱ्यांजवळ किंवा पाणवठ्यांजवळ दिसतात.
- बुद्धिमत्ता: घार अत्यंत बुद्धिमान पक्षी आहे. तो मानवाच्या उपस्थितीशी सहज जुळवून घेतो आणि शहरी भागात अन्न शोधण्यासाठी त्याच्या बुद्धीचा उपयोग करतो.
घार आणि पर्यावरण
घार पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. तो मृत प्राणी आणि कचऱ्याचे तुकडे खातो, ज्यामुळे रोगांचा प्रसार कमी होतो. यामुळे घारला “निसर्गाचा स्वच्छताकारक” असेही म्हणतात. तथापि, शहरी भागातील प्रदूषण आणि कचऱ्यामुळे त्यांच्या आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो.
भारतातील घार
भारतात घार सर्वत्र आढळतो, विशेषतः शहरी भागात. मुंबईच्या समुद्रकिनाऱ्यांपासून ते दिल्लीच्या बाजारपेठांपर्यंत आणि गावांमधील शेतजमिनींपर्यंत, घार सर्वत्र दिसतो. भारतात घारला “चील” किंवा “इल” असेही म्हणतात. काही ठिकाणी, घारला सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व आहे, आणि तो स्वातंत्र्य आणि सामर्थ्याचे प्रतीक मानला जातो.
संरक्षण आणि धोके
घार हा संकटग्रस्त प्रजाती नाही, आणि त्याची संख्या स्थिर आहे. तथापि, काही धोके त्याच्या अस्तित्वाला प्रभावित करू शकतात:
- प्रदूषण: शहरी भागातील प्लास्टिक आणि विषारी कचरा खाल्ल्याने घारच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
- निवासस्थानाचा नाश: जंगलतोड आणि शहरीकरणामुळे त्यांच्या नैसर्गिक निवासस्थानावर परिणाम होतो.
- विजेच्या तारांचा धोका: उडताना विजेच्या तारांशी टक्कर होऊन घार जखमी होऊ शकतात.
घार बद्दल रोचक तथ्ये
- घार हा स्थलांतरित पक्षी आहे, आणि काही घार हिवाळ्यात युरोप आणि आफ्रिकेतून भारतात येतात.
- घार हा इतका चपळ आहे की तो हवेतून अन्नाचे तुकडे पकडू शकतो, जसे की कोणी त्याच्यासाठी हवेत अन्न फेकले तर.
- घारला त्याच्या तीक्ष्ण नजरेमुळे शिकार काही किलोमीटर अंतरावरूनही दिसते.
निष्कर्ष
घार हा एक बहुमुखी, बुद्धिमान, आणि पर्यावरणासाठी उपयुक्त पक्षी आहे. त्याची अनुकूलता आणि उड्डाण कौशल्य यामुळे तो भारतातील शहरी आणि ग्रामीण भागात सर्वत्र दिसतो. घारला संरक्षित करणे आणि त्याच्या पर्यावरणाची काळजी घेणे हे आपले कर्तव्य आहे, जेणेकरून हा आकर्षक पक्षी पुढील पिढ्यांसाठीही आपल्या आसपास राहील.
