|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, ज्यांचे पूर्ण नाव डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर, हे भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार, समाजसुधारक, अर्थशास्त्रज्ञ, वकील आणि मानवतावादी होते. त्यांनी भारतातील दलित आणि मागासवर्गीय समाजाच्या उत्थानासाठी आपले संपूर्ण आयुष्य समर्पित केले. त्यांचे कार्य आणि विचार आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देतात. या लेखात आपण त्यांच्या जीवनाबद्दल, कार्याबद्दल आणि योगदानाबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म 14 एप्रिल 1891 रोजी मध्य प्रदेशातील महू येथे झाला. ते रामजी मालोजी सकपाळ आणि भीमाबाई यांच्या 14 मुलांपैकी सर्वात लहान होते. त्यांचे कुटुंब मराठी असून ते महार जातीचे होते, ज्यांना त्या काळात अस्पृश्य मानले जायचे. त्यांच्या वडिलांनी त्यांना शिक्षणासाठी प्रोत्साहन दिले, ज्यामुळे त्यांनी प्रतिकूल परिस्थितीवर मात करत उच्च शिक्षण घेतले.
- शालेय शिक्षण: बाबासाहेबांनी मुंबईतील एल्फिन्स्टन हायस्कूलमधून आपले शालेय शिक्षण पूर्ण केले.
- उच्च शिक्षण: त्यांनी मुंबई विद्यापीठातून बी.ए. आणि नंतर बडोदा संस्थानाच्या शिष्यवृत्तीवर कोलंबिया विद्यापीठ, न्यूयॉर्क येथून अर्थशास्त्रात एम.ए. आणि पीएच.डी. मिळवली. त्यांनी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधूनही डी.एस्सी. ही पदवी प्राप्त केली.
- वकिली: लंडनमधून बॅरिस्टर-ऍट-लॉ ही पदवी मिळवून ते भारतात परतले आणि वकिली सुरू केली.
सामाजिक कार्य आणि अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा
डॉ. आंबेडकरांनी अस्पृश्यता आणि जातीवादाविरुद्ध सतत लढा दिला. त्यांनी दलित आणि मागासवर्गीय समाजाला हक्क मिळवून देण्यासाठी अनेक आंदोलने केली.
- महाड सत्याग्रह (1927): दलितांना सार्वजनिक पाणवठ्याचा वापर करण्याचा हक्क मिळवून देण्यासाठी त्यांनी महाड येथे सत्याग्रह केला.
- काळाराम मंदिर सत्याग्रह (1930): नाशिक येथील काळाराम मंदिरात दलितांना प्रवेश मिळावा यासाठी त्यांनी आंदोलन केले.
- पुणे करार (1932): डॉ. आंबेडकरांनी महात्मा गांधींशी चर्चा करून दलितांना स्वतंत्र मतदारसंघाऐवजी राखीव जागा मिळवून दिल्या.
- संस्थांचा स्थापना: त्यांनी बहिष्कृत हितकारिणी सभा (1924) आणि स्वतंत्र मजूर पक्ष (1936) यांसारख्या संस्था स्थापन केल्या.
भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार
स्वतंत्र भारताच्या राज्यघटना समितीचे अध्यक्ष म्हणून डॉ. आंबेडकरांनी भारतीय राज्यघटनेची निर्मिती केली. 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी ही राज्यघटना स्वीकारली गेली आणि 26 जानेवारी 1950 रोजी ती लागू झाली. या राज्यघटनेने भारताला समता, स्वातंत्र्य, बंधुता आणि न्याय यावर आधारित लोकशाही प्रजासत्ताक बनवले.
- महत्वाचे योगदान:
- सर्व नागरिकांना समान हक्क.
- अस्पृश्यता नष्ट करणे (कलम 17).
- मागासवर्गीयांसाठी राखीव जागा आणि सकारात्मक भेदभाव.
- मूलभूत हक्क आणि मार्गदर्शक तत्त्वे.
बौद्ध धर्म स्वीकार
1956 मध्ये डॉ. आंबेडकरांनी जातीवाद आणि सामाजिक भेदभावाविरुद्ध बंड पुकारत बौद्ध धर्म स्वीकारला. 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे त्यांनी लाखो अनुयायांसह बौद्ध धर्माची दीक्षा घेतली. त्यांनी बौद्ध धर्माला वैज्ञानिक आणि मानवतावादी दृष्टिकोनातून मांडले आणि नव-बौद्ध चळवळीला प्रेरणा दिली.
साहित्य आणि लेखन
डॉ. आंबेडकरांनी अनेक पुस्तके आणि लेख लिहिले, ज्यात त्यांचे सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय विचार मांडले गेले. काही प्रमुख पुस्तके:
- Annihilation of Caste (1936): जातीवादाच्या समस्येवर तीव्र टीका.
- Who Were the Shudras? (1946): शूद्रांचा इतिहास आणि त्यांचे सामाजिक स्थान.
- The Buddha and His Dhamma (1957): बौद्ध धर्मावरील त्यांचे विचार.
पुरस्कार आणि सन्मान
- भारतरत्न: 1990 मध्ये मरणोत्तर भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान ‘भारतरत्न’ प्रदान करण्यात आला.
- स्मारके: त्यांच्या स्मरणार्थ भारतभर अनेक स्मारके, संस्था आणि विद्यापीठे (उदा. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ) स्थापन झाली.
वैयक्तिक जीवन
डॉ. आंबेडकरांचे पहिले लग्न 1906 मध्ये रमाबाई यांच्याशी झाले. रमाबाईंच्या निधनानंतर 1948 मध्ये त्यांनी डॉ. सविता (शारदा) कबीर यांच्याशी दुसरे लग्न केले. त्यांना यशवंत नावाचा एक मुलगा होता.
निधन
डॉ. आंबेडकरांचे 6 डिसेंबर 1956 रोजी दिल्लीत निधन झाले. त्यांच्या निधनाने भारताने एक महान विचारवंत आणि समाजसुधारक गमावला, परंतु त्यांचे विचार आणि कार्य आजही जिवंत आहे.
वारसा
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ दलितांचे नेते नव्हते, तर ते सर्व भारतीयांसाठी समता आणि न्यायाचे प्रतीक होते. त्यांचे विचार आणि कार्य आजही सामाजिक सुधारणांना दिशा देतात. त्यांचा जन्मदिवस, 14 एप्रिल, हा भारतात ‘आंबेडकर जयंती’ म्हणून साजरा केला जातो आणि 6 डिसेंबर हा ‘महापरिनिर्वाण दिन’ म्हणून पाळला जातो.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे जीवन आणि कार्य प्रत्येक भारतीयाला समता, स्वातंत्र्य आणि बंधुतेसाठी लढण्याची प्रेरणा देते.
