भोगीची भाजी ही एक महाराष्ट्रीय पारंपारिक पद्धतीने बनवलेली मिश्र भाजी आहे. ही भाजी मकर संक्रांतीच्या आदल्या दिवशी म्हणजेच भोगी दिवशी बनवली जाते. या भाजीमध्ये हिवाळ्यातील ताज्या भाज्या, कांदा, लसूण, खोबरे, शेंगदाणे, तीळ यांचा वापर केला जातो. ही भाजी खास करून बाजरीच्या भाकरीसोबत खाल्ली जाते.
भोगीच्या भाजीचे महत्त्व
भोगीची भाजी ही फक्त एक सामान्य भाजी नाही तर त्यामागे एक विशेष अर्थ आणि परंपरा आहे. मकर संक्रांतीच्या आदल्या दिवशी भोगी साजरा केला जातो. या दिवशी शेतकरी आपल्या शेतातील हिवाळी पिकांची काढणी करतात आणि त्या पिकांपासून विविध पदार्थ बनवतात. भोगीच्या भाजीमध्ये हिवाळ्यातील ताज्या भाज्यांचा समावेश असतो जसे की गाजर, वांगी, मटार, शेवगा इत्यादी.
या भाजीमध्ये तीळ आणि गूळ हे दोन मुख्य घटक असतात. हिवाळ्यात शरीराला उष्णता मिळावी यासाठी तीळ आणि गुळाचा वापर केला जातो. तीळ आणि बाजरी हे उष्ण गुणधर्माचे पदार्थ आहेत. भोगीच्या दिवशी या पदार्थांचा जेवणात विशेष समावेश केला जातो.
भोगीच्या भाजीला काही ठिकाणी खेंगट असेही म्हटले जाते. ही भाजी महाराष्ट्राच्या विविध भागांमध्ये वेगवेगळ्या पद्धतीने बनवली जाते. पण मुख्य घटक मात्र सारखेच असतात.
भोगीच्या भाजीसाठी लागणारे साहित्य
- वांगी – ३ ते ४
- बटाटे – २ ते ३ (लहान आकाराचे)
- गाजर – १ (मोठी)
- शेवगा – १० ते १२
- मटार – १/४ वाटी
- शेंगदाणे – २ टेबलस्पून
- तीळ – १ टेबलस्पून
- खोबरे – १/४ वाटी (कसलेले)
- कांदा – १ (मोठा, बारीक चिरलेला)
- टोमॅटो – १ (लहान आकाराचा, बारीक चिरलेला)
- लसूण – ५-६ पाकळ्या (वाटलेल्या)
- हिरवी मिरची – २-३ (बारीक चिरलेल्या)
- चिंच – १ टीस्पून (पाण्यात भिजवून ठेवलेले)
- हळद – १/२ टीस्पून
- लाल तिखट – १ टीस्पून
- गरम मसाला – १ टीस्पून
- गोड मसाला – १ टीस्पून (ऐच्छिक)
- गूळ – १ टेबलस्पून
- तेल – २ टेबलस्पून
- पाणी – १ वाटी
- कोथिंबीर – २ टेबलस्पून (बारीक चिरलेले)
- मीठ – चवीनुसार
भोगीची भाजी बनवण्याची पद्धत
भाज्या आणि मसाला तयार करणे:
- प्रथम सर्व भाज्या स्वच्छ धुवून पाण्यातून काढून घ्या. वांग्या, बटाटे, गाजर यांचे लहान तुकडे करा. शेवगा, मटार वेगळे ठेवा.
- शेंगदाणे आणि तीळ वेगवेगळ्या तव्यावर मंद आचेवर हलक्या सुवर्ण रंगाचे होईपर्यंत भाजून घ्या. नंतर मिक्सरमध्ये बारीक वाटून घ्या.
- खोबरे कसून घ्या. कांदा-लसूण-मिरची याचा वाटलेला गोळा करून घ्या.
- चिंच पाण्यात भिजवून ठेवा. १५-२० मिनिटांनंतर चिंचेचा गर काढून घ्या.
भाजी शिजवणे:
- एका मोठ्या पॅनमध्ये २ चमचे तेल गरम करा. त्यात हिंग, मोहरी, जिरे घाला आणि फोडणी द्या.
- फोडणी झाल्यावर त्यामध्ये कांदा घाला आणि गुलाबी होईपर्यंत परता.
- आता लसूण-मिरचीचा वाटलेला गोळा घाला आणि २-३ मिनिटे परता.
- नंतर त्यात वांग्या, बटाटे, गाजर, शेवगा, मटार घाला. चांगले ढवळा आणि मंद आचेवर शिजू द्या.
- भाज्या अर्धवट शिजल्या की त्यात मीठ, हळद, लाल तिखट, गरम मसाला घाला. पुन्हा ढवळा.
- आता वाटलेले शेंगदाणे, तीळ, खोबरे, गोड मसाला घाला आणि २-३ मिनिटे परता.
- चिंचेचा गर, गूळ घाला आणि पाणी घालून भाजी पातळ करा. आवश्यक वाटल्यास आणखी पाणी घाला.
- भाजी शिजल्यावर गॅस बंद करा. वरून कोथिंबीर घालून ढवळा.
- गरमागरम भोगीची भाजी तयार! ती बाजरीच्या भाकरी, पोळी किंवा वरणाबरोबर खा आणि मकर संक्रांतीचा आनंद लुटा.
भोगीच्या भाजीचे फायदे
भोगीच्या भाजीमध्ये अनेक पोषक घटक असतात. हिवाळ्यातील ताज्या भाज्यांमुळे शरीराला आवश्यक जीवनसत्त्वे मिळतात. तीळ आणि शेंगदाण्यांमुळे शरीराला उष्णता मिळते. खोबऱ्यामुळे भाजीला खास सुगंध येतो. गुळामुळे भाजीला गोडसर चव येते आणि ऊर्जाही मिळते. एकूणच भोगीची भाजी पौष्टिक आणि रुचकर असते.
सारांश
भोगीची भाजी ही महाराष्ट्रातील मकर संक्रांतीशी निगडित असलेली एक पारंपारिक भाजी आहे. ती बनवण्यासाठी हिवाळ्यातील ताज्या भाज्या, मसाले, तीळ, शेंगदाणे, खोबरे, गूळ यांचा वापर केला जातो. ही भाजी पौष्टिक असून हिवाळ्यात शरीराला उष्णता देण्यासाठी उपयुक्त आहे. बाजरीच्या भाकरीसोबत खाल्ली जाणारी भोगीची भाजी म्हणजे मकर संक्रातीच्या उत्सवाचा एक अविभाज्य भाग आहे. तुम्हीही या संक्रांतीला भोगीची भाजी नक्की बनवून पहा आणि महाराष्ट्राच्या या पारंपारिक चवीचा आस्वाद घ्या!
