२० जुलै १९६९ रोजी अपोलो ११ या नासाच्या ऐतिहासिक मोहिमेद्वारे मानवाने प्रथमच चंद्रावर पाऊल ठेवले. या मोहिमेतील एक प्रमुख क्षण म्हणजे चंद्रावर अमेरिकन ध्वज फडकवण्यात आला. पण चंद्रावर हवाच नसताना हा ध्वज तरंगत कसा दिसला? या मागे नासाच्या अभियंत्यांची एक रंजक कथा आहे. चला जाणून घेऊया…
कॉंग्रेसकडून गुप्त प्रकल्पाचे आदेश
- १९६९ च्या वसंत ऋतूत अमेरिकन कॉंग्रेसने नासाला एक गुप्त प्रकल्प सोपवला होता
- त्यांचे म्हणणे होते की ऐतिहासिक अपोलो ११ मोहिमेत चंद्रावर अमेरिकन ध्वज फडकवावा
- हे राजकीयदृष्ट्या संवेदनशील असल्याने गुप्ततेने करावे लागणार होते
- या कामासाठी जॉन्सन स्पेस सेंटरमधील अभियंत्यांची एक छोटी टीम नेमण्यात आली
चंद्रावर ध्वज फडकवण्याच्या आव्हानांचा सामना
चंद्रावर ध्वज फडकवणे इतके सोपे नव्हते. यासाठी अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला.
- सर्वप्रथम संयुक्त राष्ट्रांच्या करारानुसार अंतराळ किंवा खगोलीय वस्तूंवर कोणत्याही देशाचा ताबा घेता येत नाही, त्यामुळे या नियमाला बगल देणे आवश्यक होते
- चंद्रावरील परिस्थितीत ध्वज कसा वापरावा, त्याचे तापमानापासून संरक्षण कसे करावे, चंद्रावर उतरल्यावर अंतराळवीरांना तो सहज सापडेल अशी जागा कशी निवडावी अशा अनेक तांत्रिक समस्यांवर उपाय शोधावे लागले
ध्वजासाठी अभिनव डिझाइन
- नासाच्या जॉन्सन स्पेस सेंटरमधील अभियंता टॉम मोसर यांच्या नेतृत्वाखाली ध्वजाच्या डिझाइनवर काम सुरू झाले
- सर्वसामान्य दुकानातून $५.५० किंमतीचा ३x५ फूट आकाराचा नायलॉन ध्वज खरेदी करण्यात आला
- त्यात बदल करून खास प्रकारचा दांडा आणि आडवा दांडा बसवण्यात आला
- ध्वजाच्या वरच्या बाजूला एक विशेष सीम टाकून त्यात आडवा दांडा घालण्यात आला, ज्यामुळे हवा नसतानाही ध्वज तरंगत राहील
- ध्वज एका उष्णता-प्रतिरोधक ट्यूबमध्ये ठेवून चंद्र मॉड्यूलच्या शिडीला बांधण्यात आला
- अंतराळवीर नील आर्मस्ट्रॉंग आणि बझ ऑल्ड्रिन यांना चंद्रावर उतरल्यावर ध्वज सहजपणे शोधता येईल आणि लावता येईल अशी व्यवस्था करण्यात आली
चंद्रावर ध्वज फडकवण्याचा ऐतिहासिक क्षण
- २० जुलै १९६९ रोजी अपोलो ११ चंद्रावर उतरले
- नील आर्मस्ट्रॉंग आणि बझ ऑल्ड्रिन यांनी चंद्रावर पाऊल ठेवल्यानंतर ट्रान्क्विलिटी बेसवर अमेरिकन ध्वज फडकवला
- ८ फूट उंचीच्या दांड्यावर ध्वज लावण्यात आला
- दांड्याचे उभे आणि आडवे भाग सोन्याच्या रंगात अ‍ॅनोडाइज्ड अल्युमिनियमचे होते
- ध्वज आणि त्याचे सर्व भाग मिळून एकूण ९ पौंड ७ औंस वजनाचे होते
ध्वजाची स्थिती आजही कायम?
- अपोलो ११ नंतरच्या पाच मोहिमांमध्येही चंद्रावर ध्वज ठेवण्यात आले
- नंतरच्या काळात ल्युनर रिकॉनेसन्स ऑर्बिटरने (LRO) घेतलेल्या छायाचित्रांवरून अपोलो १२, १६ आणि १७ मोहिमांमधील ध्वज अजूनही उभे असल्याचे दिसते
- अपोलो ११ मधील पहिला ध्वज आता दिसत नाही, कदाचित तो पडून गेला असावा
- अपोलो १४ आणि १५ मधील ध्वजांची अवस्था निश्चितपणे सांगता येत नाही
- अपोलो १७ मधील ध्वज थोडा वेगळा होता – तो अपोलो ११ मध्ये चंद्रावर गेला होता आणि परत आला होता, नंतर मिशन कंट्रोलच्या भिंतीवर लावण्यात आला होता आणि शेवटी कायमचा चंद्रावर ठेवण्यात आला
महत्त्वाचे मुद्दे
| घटना | वर्ष |
|---|---|
| कॉंग्रेसकडून गुप्त प्रकल्पाचे आदेश | १९६९ |
| ध्वजाच्या डिझाइनवर काम सुरू | १९६९ |
| अपोलो ११ चंद्रावर उतरले | २० जुलै १९६९ |
| ट्रान्क्विलिटी बेसवर अमेरिकन ध्वज फडकवला | २० जुलै १९६९ |
अशा प्रकारे नासाच्या कुशल अभियंत्यांनी अत्यंत कमी वेळेत आणि मर्यादित साधनांच्या मदतीने चंद्रावर ध्वज फडकवण्याची समस्या यशस्वीरीत्या सोडवली. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे चंद्रावर मानवाच्या पहिल्या पावलांच्या क्षणाला अमेरिकन ध्वजाच्या साक्षीने अजरामर करण्यात आले. हा ध्वज केवळ अमेरिकेचे प्रतीक म्हणून नव्हे तर मानवजातीच्या एका ऐतिहासिक कामगिरीचे प्रतीकही ठरला.
