|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
अजिंक्यतारा किल्ला हा महाराष्ट्राच्या सातारा जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा किल्ला आहे. सह्याद्रीच्या बामणोली रांगेवर वसलेला हा किल्ला सातारा शहराच्या मध्यभागी उभा असून, त्याला “सातारचा किल्ला” असेही संबोधले जाते.
या लेखात आपण अजिंक्यतारा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती, त्याचा इतिहास, वैशिष्ट्ये आणि पर्यटनस्थळ म्हणून त्याचे महत्त्व जाणून घेणार आहोत.
अजिंक्यतारा किल्ल्याचा परिचय
- स्थान : सातारा शहरातील अजिंक्यतारा डोंगरावर
- उंची : समुद्रसपाटीपासून सुमारे ३,३०० फूट (१,००० मीटर)
- प्रकार : गिरीदुर्ग
- विस्तार : दक्षिण-उत्तर दिशेत सुमारे ६०० मीटर
- विशेष : मराठ्यांची चौथी राजधानी म्हणून प्रसिद्ध
ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
- १२व्या शतकात शिलाहार राजवंशातील राजा भोज यांनी किल्ल्याची निर्मिती केली.
- मुघल काळात याला “अजमतारा” असे नाव होते.
- १६७३ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी किल्ला आदिलशाहीकडून जिंकला.
- किल्ल्याचे व्यवस्थापन माणाजी साबळे यांच्याकडे होते, ज्यांनी औरंगजेबाच्या मुलाचा हल्ला परतवून लावला.
- १७००–१७०६ दरम्यान किल्ला मुघलांच्या ताब्यात होता.
- मराठा राणी ताराबाई यांनी किल्ला जिंकून त्याचे नाव “अजिंक्यतारा” ठेवले (अर्थ: अजेय तारा).
- १७०८ मध्ये शाहू महाराजांनी किल्ला ताब्यात घेतला.
- १८१८ मध्ये तिसऱ्या इंग्रज-मराठा युद्धात किल्ला इंग्रजांनी जिंकला.
किल्ल्याची रचना आणि वैशिष्ट्ये
तटबंदी आणि प्रवेशद्वार
- ४ मीटर उंचीची भक्कम तटबंदी
- दोन प्रवेशद्वार
- मुख्य प्रवेशद्वार (वायव्य कोपरा)
- छोटे प्रवेशद्वार (आग्नेय कोपरा)
पाण्याची तळी
- पाणी साठवणुकीसाठी अनेक तळी
- २०१६ मध्ये सात तळींचे पुनरुज्जीवन (४९ लाख रुपये खर्चून)
मंदिरे
- देवी मंगलाई मंदिर
- भगवान शंकर मंदिर
- हनुमान मंदिर (प्रशस्त आतील भागासाठी प्रसिद्ध)
इतर वैशिष्ट्ये
- सातारा व पुणे टेलिव्हिजन टॉवर येथे आहेत
- किल्ल्यावरून सातारा शहर व नांदगिरी, चंदन-वंदन, सज्जनगड किल्ल्यांचे विहंगम दृश्य
पर्यटन आणि ट्रेकिंग
- किल्ला ट्रेकर्स व पर्यटकांमध्ये लोकप्रिय
- ट्रेक सोपा असल्याने नवशिक्यांसाठी योग्य
- मोटारीने जाण्याचा रस्ता उपलब्ध
प्रवास मार्ग
- सातारा शहरापासून अंतर : ३.८ किमी
- पुणे → ११५ किमी (सुमारे २ तास)
- मुंबई → २५० किमी (सुमारे ४ तास)
- जवळचे रेल्वे स्टेशन : सातारा रोड
- जवळचे विमानतळ : पुणे
भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ
- नोव्हेंबर – फेब्रुवारी : थंड आणि आल्हाददायक हवामान
- पावसाळा (जून – सप्टेंबर) : हिरवाईने नटलेला परिसर (ट्रेक करताना सावधगिरी आवश्यक)
प्रवेश शुल्क व वेळ
- प्रवेश : मोफत
- वेळ : सकाळी ६ ते सायंकाळी ६
जवळपासची पर्यटनस्थळे
- कास पठार – युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ, फुलांसाठी प्रसिद्ध
- थोसेघर धबधबा – निसर्गप्रेमींसाठी आकर्षण
- सज्जनगड किल्ला – संत रामदास स्वामींचे समाधीस्थळ
- चालकेवाडी वारा फार्म – पवनचक्क्यांचे अनोखे दृश्य
किल्ल्यावरील उपक्रम
- ट्रेकिंग व हायकिंग
- ऐतिहासिक अन्वेषण (मराठा-मुघल वास्तुकलेचा अभ्यास)
- वृक्षारोपण
- फोटोग्राफी – सह्याद्री पर्वतरांग व सातारा शहराचे दृश्य
प्रवास टिप्स
- आरामदायी पादत्राणे वापरा
- पिण्याचे पाणी व खाद्यपदार्थ सोबत ठेवा
- स्थानिक मार्गदर्शक घेतल्यास सखोल माहिती मिळते
- स्वच्छता राखा, कचरा टाकू नका
निष्कर्ष
अजिंक्यतारा किल्ला हा केवळ एक ऐतिहासिक स्थळ नसून मराठ्यांच्या शौर्याचा आणि सह्याद्रीच्या नैसर्गिक सौंदर्याचा अद्वितीय संगम आहे.
छत्रपती शिवाजी महाराज, ताराबाई आणि शाहू महाराज यांच्या पराक्रमाची साक्ष देणारा हा किल्ला प्रत्येक मराठी माणसासाठी अभिमानाचा विषय आहे. सातारा शहराला भेट देणाऱ्या प्रत्येक पर्यटकाने या किल्ल्याला अवश्य भेट द्यावी.
