|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
भोर घाट, ज्याला बोर घाट किंवा खंडाळ्याचा घाट असेही म्हणतात, हा महाराष्ट्रातील पश्चिम घाटातील एक महत्त्वाचा आणि निसर्गसौंदर्याने नटलेला घाट आहे. हा घाट रायगड जिल्ह्यातील खोपोली गावाला पुणे जिल्ह्यातील लोणावळा शहराशी जोडतो. राष्ट्रीय महामार्ग ४ वर असलेला हा मार्ग मुंबई आणि पुणे यांना जोडणारा एक प्रमुख रस्ता आहे. निसर्गप्रेमी, पर्यटक आणि इतिहासप्रेमींसाठी भोर घाट हे एक आकर्षक ठिकाण आहे. या लेखात आपण भोर घाटाची संपूर्ण माहिती, त्याचा इतिहास, रेल्वे आणि रस्त्याचा मार्ग, प्रेक्षणीय स्थळे आणि उपक्रम याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊ.
भोर घाटाची भौगोलिक माहिती
भोर घाट हा सह्याद्री डोंगररांगेतील एक घाटमार्ग आहे, जो पश्चिम घाटाच्या शिखरावर वसलेला आहे. हा घाट समुद्रसपाटीपासून सुमारे ४४१ मीटर उंचीवर आहे. रेल्वेमार्गासाठी हा घाट पालसदरी आणि खंडाळा यांच्यामध्ये आहे, तर रस्त्याच्या मार्गासाठी तो खोपोली आणि खंडाळा यांच्यामध्ये आहे. हा घाट २१ किलोमीटर लांबीचा आहे आणि रेल्वेमार्गात २८ बोगदे आहेत, जे या घाटाच्या बांधकामाचे वैशिष्ट्य आहे.
भोर घाटाचा इतिहास
भोर घाटाला ऐतिहासिक महत्त्व आहे. प्राचीन काळात हा घाट सातवाहन राजवंशाने विकसित केलेला एक व्यापारी मार्ग होता, जो कोकण किनारपट्टीवरील छूल, रेवदंडा, पनवेल यांसारख्या बंदरांना दख्खनच्या पठाराशी जोडत असे.
मराठा साम्राज्य आणि भोर घाट
फेब्रुवारी १७८१ मध्ये भोर घाट हे मराठा साम्राज्य आणि मुंबईतील परकीय सत्तांमधील लढाईचे ठिकाण बनले. मराठ्यांनी या घाटात ब्रिटिश सैन्यावर हल्ला करून त्यांचा पराभव केला, ज्याला “भोर घाटाची लढाई” म्हणून ओळखले जाते.
रेल्वेचा इतिहास
१९ व्या शतकात, ग्रेट इंडियन पेनिन्सुला रेल्वेने मुंबई ते पुणे रेल्वेमार्ग बांधला. भोर घाटातील रेल्वेमार्ग १८६३ मध्ये पूर्ण झाला, ज्यामध्ये २८ बोगदे आणि जुने पूल यांचा समावेश आहे. या घाटाच्या बांधकामात सुमारे २५,००० कामगारांनी आपले प्राण गमावले, जे त्यावेळच्या अभियांत्रिकी आव्हानांचे आणि कठीण परिस्थितीचे द्योतक आहे.
या रेल्वेमार्गाच्या उद्घाटन समारंभात, २१ एप्रिल १८६३ रोजी खंडाळा येथे बॉम्बेचे गव्हर्नर सर बार्टल फ्रेरे यांनी या बांधकामाला “अभियांत्रिकीचा चमत्कार” असे संबोधले.
भोर घाटातील रेल्वे आणि रस्ता मार्ग
रेल्वेमार्ग
भोर घाटातील रेल्वेमार्ग हा मुंबई-चेन्नई रेल्वे मार्गाचा भाग आहे आणि तो खंडाळा ते पालसदरी या २१ किलोमीटरच्या अंतरात पसरलेला आहे. यामध्ये २८ बोगदे आणि अनेक पूल आहेत. पूर्वी येथे मंकी हिल येथे रिव्हर्सिंग स्टेशन होते, जे आता नवीन बोगद्यांमुळे बंद झाले आहे. रात्रीच्या वेळी खोपोलीचे दिवे या घाटातून दिसतात, जे एक सुंदर दृश्य आहे.
रस्ता मार्ग
भोर घाटाचा रस्ता मार्ग खोपोली ते खंडाळा या १८ किलोमीटरच्या अंतरात आहे. मुंबई-पुणे द्रुतगती महामार्गावर सहा लेन आणि जुन्या मुंबई-पुणे रस्त्यावर चार लेन आहेत. भविष्यात हा मार्ग अधिक रुंद करण्याची आणि नवीन बोगदे बांधण्याची योजना आहे, ज्यामुळे प्रवासाचे अंतर ६ किलोमीटरने कमी होईल.
भोर घाटातील प्रेक्षणीय स्थळे
भोर घाट हे निसर्गप्रेमींसाठी एक नंदनवन आहे. येथील काही प्रमुख प्रेक्षणीय स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
- धबधबे: पावसाळ्यात भोर घाटातील धबधबे फेसाळतात आणि पर्यटकांना आकर्षित करतात. येथील धबधबे पाहण्यासाठी पावसाळा हा सर्वोत्तम काळ आहे.
- निसर्गसौंदर्य: घनदाट जंगल, हिरवीगार डोंगररांगा आणि तलाव यामुळे भोर घाट निसर्गप्रेमींसाठी एक आदर्श ठिकाण आहे.
- टायगर्स लीप: खंडाळ्याजवळील हा एक क्लिफ आहे, ज्यावरून ६५० मीटर खोल दरीचे दृश्य पाहता येते. पावसाळ्यात येथील छोटा धबधबा पर्यटकांना आकर्षित करतो.
- लोणावळा आणि खंडाळा: भोर घाटाच्या शेजारी असलेली ही दोन हिल स्टेशन्स पर्यटकांमध्ये प्रसिद्ध आहेत. येथे तुम्ही बुशी धरण, कार्ला लेणी आणि इतर ठिकाणांना भेट देऊ शकता.
भोर घाटाला भेट देण्यासाठी टिप्स
- प्रवासाचा मार्ग: भोर घाटाचा अनुभव घेण्यासाठी खासगी वाहनाने प्रवास करणे उत्तम आहे, कारण यामुळे तुम्ही तुमच्या सोयीने ठिकाणे पाहू शकता.
- हंगाम: पावसाळा (जून ते सप्टेंबर) हा भोर घाटातील धबधबे आणि निसर्गसौंदर्य पाहण्यासाठी सर्वोत्तम काळ आहे. मात्र, रस्ते घसरडे असू शकतात, त्यामुळे सावधगिरी बाळगा.
- सुरक्षा: घाटातील रस्ते वळणदार आणि खड्डेमय असू शकतात. त्यामुळे वाहन चालवताना काळजी घ्या.
- साहित्य: पावसाळ्यात छत्री, रेनकोट आणि चांगली पकड असलेले बूट घालणे फायदेशीर ठरेल.
भोर घाटाचे सांस्कृतिक महत्त्व
भोर घाटाला मराठी साहित्यात आणि गाण्यांमध्ये विशेष स्थान आहे. “खंडाळ्याचा घाट” हा अनेक मराठी कथा, कादंबऱ्या आणि गाण्यांमध्ये उल्लेखला गेला आहे. यामुळे या घाटाला सांस्कृतिकदृष्ट्या एक खास ओळख मिळाली आहे.
निष्कर्ष
भोर घाट हा निसर्ग, इतिहास आणि अभियांत्रिकीचा एक अनोखा संगम आहे. मुंबई आणि पुणे यांना जोडणारा हा घाट केवळ एक प्रवासमार्ग नाही, तर एक पर्यटन स्थळ आहे जे प्रत्येक निसर्गप्रेमी आणि इतिहासप्रेमीने एकदा तरी पाहावे. पावसाळ्यात येथील धबधबे आणि हिरवेगार डोंगर तुम्हाला निसर्गाच्या सान्निध्यात घेऊन जातील, तर येथील ऐतिहासिक आणि अभियांत्रिकी चमत्कार तुम्हाला थक्क करेल. भोर घाटाला भेट द्या आणि या निसर्गरम्य ठिकाणाचा आनंद घ्या!
