|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
दिवाळी, ज्याला दीपावली म्हणूनही ओळखले जाते, हा हिंदू धर्मातील सर्वात महत्त्वाचा आणि आनंददायी सण आहे. हा सण भारतातच नव्हे तर जगभरातील हिंदू समुदायात मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. दिवाळी हा प्रकाशाचा सण आहे, जो अंधारावर प्रकाशाच्या विजयाचे आणि वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे प्रतीक आहे. महाराष्ट्रात हा सण पाच दिवस साजरा केला जातो आणि प्रत्येक दिवसाचे स्वतःचे खास महत्त्व असते.
दिवाळीचे महत्त्व
दिवाळी हा सण प्रामुख्याने भगवान राम यांच्या १४ वर्षांच्या वनवासानंतर अयोध्येत परत येण्याच्या स्मरणार्थ साजरा केला जातो. रामायणानुसार, भगवान राम यांनी रावणाचा वध करून सीतेला मुक्त केले आणि अयोध्येत परतले. त्यांच्या स्वागतासाठी अयोध्येतील लोकांनी मातीच्या पणत्यांमध्ये तेलाचे दिवे लावून संपूर्ण नगरी उजळली. याच घटनेच्या स्मरणातून दिवाळी सणाची सुरुवात झाली. तसेच, या सणाला धार्मिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व आहे. हा सण आपापसातील प्रेम, एकता आणि समृद्धीचे प्रतीक आहे.
दिवाळीचे पाच दिवस
महाराष्ट्रात दिवाळी पाच दिवस साजरी केली जाते. प्रत्येक दिवसाचे स्वतःचे नाव आणि महत्त्व आहे:
- वसुबारस (गोवत्स द्वादशी)
हा दिवस गायी आणि वासरांचे पूजन करण्यासाठी समर्पित आहे. शेतकरी आणि ग्रामीण भागातील लोक गायीला मातेच्या रूपात पूजतात. या दिवशी गायींना सजवले जाते आणि त्यांना गोड पदार्थ खायला दिले जातात. गायींच्या पूजनाने समृद्धी आणि सुख प्राप्त होते, अशी श्रद्धा आहे. - धनत्रयोदशी (धनतेरस)
धनत्रयोदशीला धन्वंतरी, आयुर्वेदाचे देवता, यांचा जन्म झाला असे मानले जाते. या दिवशी नवीन वस्तू, विशेषतः सोने, चांदी किंवा धातूच्या वस्तू खरेदी करण्याची प्रथा आहे. यामुळे घरात समृद्धी आणि सुख येईल, अशी मान्यता आहे. तसेच, या दिवशी यमदेवासाठी दिवा लावला जातो, ज्याला “यमदीप” म्हणतात. - नरक चतुर्दशी (चोटी दिवाळी)
या दिवशी भगवान कृष्णाने नरकासुराचा वध केला, अशी आख्यायिका आहे. या दिवशी सकाळी लवकर उठून अभ्यंग स्नान (उटणे आणि तेलाने स्नान) केले जाते. यामुळे पापांचा नाश होतो आणि सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त होते, अशी श्रद्धा आहे. संध्याकाळी घरात आणि घराबाहेर पणत्या लावल्या जातात. - लक्ष्मीपूजन (मुख्य दिवाळी)
हा दिवाळीचा मुख्य दिवस आहे. या दिवशी लक्ष्मी, धन आणि समृद्धीची देवी, यांची पूजा केली जाते. घर स्वच्छ करून, रांगोळ्या काढून आणि पणत्या लावून सजवले जाते. संध्याकाळी लक्ष्मीपूजन केले जाते आणि प्रसाद म्हणून गोड पदार्थ वाटले जातात. या रात्री फटाके उडवण्याचीही प्रथा आहे. - बलिप्रतिपदा आणि भाऊबीज
- बलिप्रतिपदा (पाडवा): या दिवशी भगवान विष्णूंनी बलिराजाला पाताळात पाठवले, परंतु त्याला वर्षातून एकदा पृथ्वीवर येण्याची परवानगी दिली, अशी कथा आहे. या दिवशी नवरा-बायको एकमेकांना भेटवस्तू देतात.
- भाऊबीज: हा दिवस भावंडांच्या प्रेमाचा आहे. या दिवशी बहीण आपल्या भावाला ओवाळते आणि त्याच्यासाठी दीर्घायुष्याची प्रार्थना करते. भाऊ आपल्या बहिणीला भेटवस्तू देतो.
दिवाळीच्या परंपरा
- रांगोळी: घराच्या प्रवेशद्वारावर रंगीत रांगोळ्या काढल्या जातात. यामुळे घराला सौंदर्य आणि सकारात्मक ऊर्जा मिळते.
- पणत्या: मातीच्या पणत्यांमध्ये तेल किंवा तूप लावून दिवे लावले जातात. यामुळे घरात प्रकाश आणि सकारात्मकता येते.
- फटाके: फटाके उडवणे हा आनंद आणि उत्साहाचा भाग आहे, परंतु आजकाल पर्यावरणपूरक दिवाळी साजरी करण्याचे आवाहन केले जाते.
- गोड पदार्थ: चकली, लाडू, करंजी, शंकरपाळे, अनारसे यांसारखे गोड पदार्थ बनवले आणि वाटले जातात.
- भेटवस्तू: नातेवाईक आणि मित्रांना भेटवस्तू देण्याची प्रथा आहे, ज्यामुळे आपुलकी वाढते.
पर्यावरणपूरक दिवाळी
आजकाल पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी पर्यावरणपूरक दिवाळी साजरी करण्यावर भर दिला जातो. फटाक्यांमुळे होणारे प्रदूषण टाळण्यासाठी कमी धूर करणारे किंवा आवाजविरहित फटाके वापरले जातात. तसेच, मातीच्या पणत्यांचा वापर वाढवला जात आहे. प्लास्टिकच्या सजावटीऐवजी नैसर्गिक वस्तूंचा वापर करणे हा देखील एक चांगला पर्याय आहे.
निष्कर्ष
दिवाळी हा सण केवळ धार्मिकच नाही तर सामाजिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा आहे. हा सण आपल्याला एकत्र येण्याची, प्रेम आणि आनंद वाटण्याची संधी देतो. महाराष्ट्रात या सणाला विशेष महत्त्व आहे, कारण येथील परंपरा आणि उत्साह या सणाला आणखी रंगतदार बनवतात. पर्यावरणपूरक आणि सुरक्षितपणे दिवाळी साजरी करून आपण आपल्या पुढच्या पिढीला हा सणाचा आनंद आणि महत्त्व समजावून सांगू शकतो.
