|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
डॉ. होमी जहांगीर भाभा हे भारताच्या वैज्ञानिक इतिहासातील एक अग्रगण्य नाव आहे. त्यांना भारतीय अणुशक्ती कार्यक्रमाचे जनक म्हणून ओळखले जाते. त्यांच्या कार्यामुळे भारत आज अणुऊर्जा क्षेत्रात जागतिक स्तरावर मान्यता प्राप्त देश बनला आहे. या लेखात डॉ. होमी भाभा यांचे जीवन, त्यांचे योगदान आणि त्यांचा वारसा याबद्दल सविस्तर माहिती दिली आहे.
बालपण आणि शिक्षण
डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांचा जन्म ३० ऑक्टोबर १९०९ रोजी मुंबई येथे एका पारशी कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील जहांगीर भाभा हे प्रसिद्ध वकील होते, तर त्यांची आई मेहरबाई भाभा या एक सुसंस्कृत आणि शिक्षित व्यक्ती होत्या.
- प्रारंभिक शिक्षण – कॅथेड्रल आणि जॉन कॉनन स्कूल, मुंबई
- १५व्या वर्षी मॅट्रिक परीक्षा उत्तीर्ण
- १९२७ मध्ये केंब्रिज विद्यापीठात प्रवेश
- यांत्रिक विज्ञान आणि गणितात शिक्षण
- पुढे भौतिकशास्त्राकडे कल आणि १९३५ मध्ये पीएच.डी. पूर्ण
- संशोधन – कॉस्मिक किरणे (Cosmic Rays) आणि अणुशास्त्र
भारतातील परत येणे आणि वैज्ञानिक योगदान
१९३९ मध्ये दुसरे महायुद्ध सुरू झाल्याने डॉ. भाभा भारतात परतले. त्यांनी बंगळुरू येथील भारतीय विज्ञान संस्था (Indian Institute of Science) येथे प्राध्यापक म्हणून काम सुरू केले.
- १९४५ – टाटा मूलभूत संशोधन संस्था (TIFR) ची स्थापना
- १९४८ – भारतीय अणुशक्ती आयोग (Atomic Energy Commission) ची स्थापना
- १९५६ – भारताची पहिली अणुभट्टी “अप्सरा” कार्यान्वित
यामुळे भारत अणुऊर्जा क्षेत्रात स्वावलंबी झाला आणि जगभरात वैज्ञानिक क्षमतेचा ठसा उमटवला.
अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर
डॉ. भाभा यांचा ठाम विश्वास होता की अणुऊर्जेचा उपयोग केवळ शस्त्रास्त्रांसाठी नव्हे, तर –
- ऊर्जा निर्मितीसाठी
- वैद्यकीय संशोधनासाठी
- शेतीसाठी
त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे भारताने अणुऊर्जेच्या शांततापूर्ण वापरात महत्त्वपूर्ण प्रगती साधली.
व्यक्तिमत्त्व आणि प्रेरणा
डॉ. भाभा हे केवळ वैज्ञानिकच नव्हते, तर –
- एक कुशल प्रशासक
- कलाप्रेमी
- चित्रकला, शास्त्रीय संगीत आणि साहित्य यांचे रसिक
त्यांनी वैज्ञानिक आणि कलाकार यांच्यातील समन्वयावर भर दिला. त्यांचे नेतृत्व आणि दृष्टीकोनामुळे अनेक तरुण वैज्ञानिकांना प्रेरणा मिळाली.
दुखद अंत आणि वारसा
२४ जानेवारी १९६६ रोजी स्वित्झर्लंडमधील मॉंट ब्लँक येथे झालेल्या विमान अपघातात डॉ. भाभा यांचे निधन झाले. त्यांच्या अकाली निधनामुळे भारताने एक थोर वैज्ञानिक गमावला.
परंतु –
- भाभा अणुसंशोधन केंद्र (BARC)
- टाटा मूलभूत संशोधन संस्था (TIFR)
ही त्यांच्या कार्याची साक्ष आजही उभी आहे. त्यांच्या नावाने अनेक पुरस्कार दिले जातात.
निष्कर्ष
डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांचे जीवन आणि कार्य हे भारताच्या वैज्ञानिक प्रगतीचे प्रतीक आहे. त्यांनी भारताला अणुशक्तीच्या क्षेत्रात स्वावलंबी बनवले आणि वैज्ञानिक संशोधनाला नवी दिशा दिली. आजही त्यांचा वारसा लाखो भारतीयांना प्रेरणा देत आहे. त्यांना भारतीय विज्ञानाचे खरे पथदर्शक म्हणून नेहमी स्मरणात ठेवले जाईल.
