|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
गुरु पौर्णिमा हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत पवित्र आणि महत्वाचा सण आहे. हा सण गुरूंप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि त्यांच्या मार्गदर्शनाचा सन्मान करण्याचा विशेष दिवस मानला जातो. भारतात आणि हिंदू संस्कृतीत गुरूंना देवाच्या समान स्थान आहे, कारण गुरु हा ज्ञानाचा प्रकाश देणारा आणि जीवनाला योग्य दिशा देणारा मार्गदर्शक मानला जातो.
या लेखात आपण गुरु पौर्णिमेचे महत्व, इतिहास, उत्सवाची पद्धत आणि त्यामागील सांस्कृतिक मूल्ये याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ.
गुरु पौर्णिमा कधी साजरी केली जाते?
गुरु पौर्णिमा हा सण हिंदू पंचांगानुसार आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेच्या दिवशी साजरा केला जातो. हा दिवस सामान्यतः जुलै किंवा ऑगस्ट महिन्यात येतो. 2025 मध्ये गुरु पौर्णिमा 10 जुलै रोजी साजरी केली जाईल. या दिवशी चंद्र पूर्णपणे प्रकाशित असतो, ज्यामुळे हा दिवस आध्यात्मिक दृष्ट्या विशेष मानला जातो.
गुरु पौर्णिमेचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्व
गुरु पौर्णिमेचे महत्व प्राचीन भारतीय संस्कृती आणि परंपरेशी निगडीत आहे. या सणाला खालील कारणांमुळे विशेष स्थान आहे:
- वेदव्यासांचा जन्मदिवस: गुरु पौर्णिमा हा महर्षी वेदव्यास यांचा जन्मदिवस मानला जातो. वेदव्यास हे वेदांचे संकलक आणि महाभारताचे रचनाकार होते. त्यांना भारतीय संस्कृतीतील पहिले गुरु मानले जाते. त्यांच्या सन्मानार्थ हा सण साजरा केला जातो.
- बुद्धांचा पहिला उपदेश: बौद्ध धर्मानुसार, भगवान गौतम बुद्ध यांनी या दिवशी आपला पहिला उपदेश सारनाथ येथे पाच शिष्यांना दिला होता. यामुळे बौद्ध धर्मातही या दिवसाला विशेष महत्व आहे.
- गुरु-शिष्य परंपरेचा सन्मान: भारतीय संस्कृतीत गुरु-शिष्य परंपरा ही अत्यंत पवित्र मानली जाते. गुरु पौर्णिमा हा गुरूंप्रती आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस आहे.
गुरु पौर्णिमेचा उत्सव कसा साजरा केला जातो?
गुरु पौर्णिमा हा सण भारतभर आणि जगातील हिंदू, बौद्ध आणि जैन समुदायात उत्साहाने साजरा केला जातो. या दिवशी खालील रीतीरिवाज पाळले जातात:
- गुरु पूजन: शिष्य आपल्या गुरूंना फुले, फळे, मिठाई आणि दक्षिणा अर्पण करतात. गुरुंचे पूजन करून त्यांचे आशीर्वाद घेतले जातात.
- सत्संग आणि प्रवचन: अनेक ठिकाणी आध्यात्मिक सत्संग, प्रवचन आणि भक्तीमय कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. यामध्ये गुरुंच्या शिकवणी आणि जीवनातील त्यांचे योगदान यावर चर्चा केली जाते.
- ध्यान आणि प्रार्थना: हा दिवस ध्यान, प्रार्थना आणि आत्मचिंतनासाठी उत्तम मानला जातो. अनेकजण या दिवशी आध्यात्मिक प्रगतीसाठी विशेष पूजा आणि साधना करतात.
- दान आणि सेवा: गुरु पौर्णिमेच्या दिवशी दान करणे आणि गरजूंना मदत करणे शुभ मानले जाते. यामुळे पुण्य मिळते, अशी श्रद्धा आहे.
- आश्रम आणि मठांमध्ये उत्सव: अनेक आश्रम आणि मठांमध्ये विशेष पूजा, हवन आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. शिष्य आपल्या गुरूंना भेटण्यासाठी या ठिकाणी जमतात.
गुरु पौर्णिमेचा संदेश
गुरु पौर्णिमा हा सण केवळ धार्मिक उत्सव नसून, जीवनातील गुरुंच्या महत्वावर प्रकाश टाकणारा एक सांस्कृतिक उत्सव आहे. गुरु हा केवळ शिक्षक नसतो, तर तो जीवनातील मार्गदर्शक, प्रेरणास्रोत आणि सत्याचा प्रकाश दाखवणारा असतो.
या सणाचा खरा संदेश म्हणजे:
- आदर आणि कृतज्ञता: आपल्या गुरूंप्रती आणि सर्व शिक्षकांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणे.
- ज्ञानाची महत्ता: ज्ञानाला जीवनात सर्वोच्च स्थान आहे, आणि गुरु हा त्या ज्ञानाचा स्रोत आहे.
- आत्मचिंतन: आपल्या जीवनातील उद्दिष्टांचा विचार करणे आणि सकारात्मक बदल घडवून आणणे.
गुरु पौर्णिमेची प्रासंगिकता आजच्या काळात
आजच्या आधुनिक काळातही गुरु पौर्णिमेचे महत्व कमी झालेले नाही. शिक्षक, मार्गदर्शक आणि प्रेरणास्थान यांचे योगदान प्रत्येक क्षेत्रात महत्वाचे आहे. मग ते शाळेतील शिक्षक असोत, नोकरीतील मार्गदर्शक असोत किंवा आध्यात्मिक गुरु असोत, त्यांच्यामुळे आपण जीवनात यशस्वी होऊ शकतो. गुरु पौर्णिमा हा दिवस आपल्याला आपल्या गुरूंना स्मरण करण्याची आणि त्यांचे आभार मानण्याची संधी देतो.
निष्कर्ष
गुरु पौर्णिमा हा सण भारतीय संस्कृतीतील गुरु-शिष्य परंपरेचा गौरव करणारा एक पवित्र उत्सव आहे. हा दिवस आपल्याला आपल्या गुरूंप्रती आदर, प्रेम आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याची संधी देतो. वेदव्यासांच्या जन्मदिवसापासून ते बुद्धांच्या पहिल्या उपदेशापर्यंत, या सणाचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्व अफाट आहे.
या गुरु पौर्णिमेला आपण आपल्या गुरूंना स्मरण करूया आणि त्यांच्या शिकवणींवर आधारित जीवनात प्रगती करूया.
“गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः।
गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः।।”
अर्थ: गुरु हेच ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश्वर आहेत. गुरु हेच साक्षात् परब्रह्म आहेत, अशा गुरूंना माझा नमस्कार.
या गुरु पौर्णिमेला आपण सर्वांनी आपल्या गुरूंना वंदन करू आणि त्यांचे आशीर्वाद प्राप्त करू!
