|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
खो-खो हा भारतातील एक पारंपरिक आणि लोकप्रिय मैदानी खेळ आहे, जो विशेषतः महाराष्ट्र, गुजरात, कर्नाटक आणि तामिळनाडूसारख्या राज्यांमध्ये खेळला जातो. हा खेळ वेग, चपळता, शारीरिक तंदुरुस्ती आणि संघभावनेवर आधारित आहे. खो-खो हा खेळ दोन संघांमध्ये खेळला जातो आणि त्यात धावणे, पाठलाग करणे आणि टचिंग (स्पर्श करणे) यांचा समावेश आहे.
या लेखात आपण खो-खो खेळाची संपूर्ण माहिती, त्याचे नियम, इतिहास आणि महत्त्व याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊ.
खो-खो खेळाचा इतिहास
खो-खो हा खेळ प्राचीन भारतीय खेळांपैकी एक मानला जातो. त्याची उत्पत्ती हजारो वर्षांपूर्वी झाली असावी, असे मानले जाते. हा खेळ ‘रन-एंड-चेस’ (धावणे आणि पाठलाग करणे) या संकल्पनेवर आधारित आहे आणि तो कबड्डी सारख्या खेळांशी साम्य दाखवतो.
‘खो-खो’ हा शब्द ‘खो’ या ध्वनीवरून आला आहे, जो पाठलाग करणारा खेळाडू आपल्या सहकाऱ्याला सिग्नल देण्यासाठी उच्चारतो.
महाराष्ट्रात खो-खो विशेषतः लोकप्रिय आहे आणि 20व्या शतकात या खेळाला औपचारिक स्वरूप देण्यात आले. 1914 मध्ये ‘खो-खो फेडरेशन ऑफ इंडिया’ (Kho-Kho Federation of India) ची स्थापना झाली. यानंतर हा खेळ राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळला जाऊ लागला.
आज खो-खो हा भारतातील शालेय, महाविद्यालयीन आणि राष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धांमध्ये प्रमुख खेळ आहे.
खो-खो खेळाचे वैशिष्ट्य
- खो-खो हा खेळ साध्या मैदानावर खेळला जातो आणि त्यासाठी जास्त साहित्याची आवश्यकता नसते.
- यामुळे तो ग्रामीण आणि शहरी भागात सहज खेळला जाऊ शकतो.
- हा खेळ खेळाडूंमध्ये शारीरिक तंदुरुस्ती, वेग, चपळता आणि समन्वय विकसित करतो.
- दोन संघ असतात, प्रत्येक संघात 9 खेळाडू असतात.
- खेळाचे दोन मुख्य टप्पे असतात: पाठलाग करणे आणि धावणे.
खो-खो खेळाचे नियम
खेळाचे मैदान
- मैदान आयताकृती असते, लांबी 27 मीटर आणि रुंदी 16 मीटर.
- मध्यभागी दोन लाकडी खांब असतात (उंची 120–125 सेमी).
- मैदानावर 8 समान रकान्यांचे चौरस असतात, जिथे पाठलाग करणारे खेळाडू बसतात.
संघ
- प्रत्येक संघात 9 खेळाडू असतात.
- एकावेळी 12 खेळाडू सक्रिय असतात (9 पाठलाग करणारे आणि 3 धावणारे).
- दोन डाव खेळले जातात, प्रत्येक डाव 9 मिनिटांचा असतो.
- मध्यांतरात 5 मिनिटांचा ब्रेक असतो.
खेळाची पद्धत
- एक संघ पाठलाग करणारा, तर दुसरा धावणारा असतो.
- पाठलाग करणारे खेळाडू रांगेत बसतात आणि एकमेकांना ‘खो’ देऊन सक्रिय करतात.
- धावणाऱ्या संघातील खेळाडूंना स्पर्श करून (टच करून) आऊट केले जाते.
- प्रत्येक आऊट झालेल्या खेळाडूसाठी पाठलाग करणाऱ्या संघाला 1 गुण मिळतो.
वेळ आणि डाव
- खेळ दोन डावांत होतो.
- दोन्ही डावांमध्ये संघांची अदलाबदल होते.
- ज्या संघाला जास्त गुण मिळतात, तो विजयी ठरतो.
खो देणे
- पाठलाग करणारा खेळाडू आपल्या सहकाऱ्याला ‘खो’ म्हणतो आणि स्पर्श करून त्याला सक्रिय करतो.
- ‘खो’ देताना स्पष्टपणे आवाज काढणे आवश्यक आहे.
खो-खो खेळाचे फायदे
- शारीरिक तंदुरुस्ती : वेग, चपळता आणि सहनशक्ती वाढते.
- संघभावना : एकजुटीने खेळल्यामुळे सहकार्य आणि समन्वय वाढतो.
- मानसिक सतर्कता : जलद निर्णय घेणे आणि रणनीती आखणे शिकवतो.
- सामाजिक कौशल्ये : संवाद आणि नेतृत्वगुण विकसित होतात.
खो-खो खेळाचे महत्त्व
- खो-खो हा भारताच्या सांस्कृतिक आणि क्रीडा वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.
- ग्रामीण भागात विशेष लोकप्रिय कारण कमी खर्चात साध्या मैदानावर खेळता येतो.
- शाळा आणि महाविद्यालयीन स्तरावर स्पर्धा आयोजित केल्या जातात.
- आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही मान्यता मिळाली आहे.
- South Asian Games आणि इतर स्पर्धांमध्ये समावेश आहे.
- भारताने यामध्ये अनेक वेळा यश मिळवले आहे.
खो-खो खेळाची रणनीती
- वेग आणि चपळता : धावणारे खेळाडू बचावासाठी जलद आणि चपळ असले पाहिजेत.
- संघ समन्वय : पाठलाग करणाऱ्यांनी योग्य वेळी ‘खो’ देणे आवश्यक.
- मैदानाचा वापर : धावणारे खेळाडू सीमांचा आणि खांबांचा हुशारीने वापर करून पाठलाग करणाऱ्यांना गोंधळात टाकतात.
निष्कर्ष
खो-खो हा खेळ केवळ शारीरिक तंदुरुस्तीच नव्हे तर मानसिक सतर्कता आणि संघभावना वाढवण्यासाठी उपयुक्त आहे. ग्रामीण आणि शहरी भागात तो मोठ्या उत्साहाने खेळला जातो.
साधे नियम, कमी खर्च आणि सर्वांसाठी उपलब्धता यामुळे खो-खो सर्वांचा आवडता खेळ ठरला आहे. जर तुम्ही खो-खो खेळण्याचा विचार करत असाल, तर तुमच्या जवळच्या मैदानावर जा, संघ तयार करा आणि या रोमांचक खेळाचा आनंद घ्या!
