|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
लाल बहादूर शास्त्री हे भारताचे दुसरे पंतप्रधान आणि स्वातंत्र्यसैनिक होते, ज्यांनी त्यांच्या साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि देशभक्तीने भारतीय लोकांच्या हृदयात एक विशेष स्थान निर्माण केले. २ ऑक्टोबर रोजी त्यांची जयंती महात्मा गांधींसोबत शेअर केली जाते, ज्यामुळे त्यांचे व्यक्तिमत्व आणखी प्रेरणादायी बनते. “जय जवान, जय किसान” हा त्यांचा नारा आजही भारतीयांना प्रेरणा देतो. हा लेख लाल बहादूर शास्त्री यांच्या जीवनाबद्दल, त्यांच्या योगदानाबद्दल आणि त्यांच्या विचारसरणीबद्दल माहिती देतो.
प्रारंभिक जीवन
लाल बहादूर शास्त्री यांचा जन्म २ ऑक्टोबर १९०४ रोजी उत्तर प्रदेशातील मुगलसराय (आता पंडित दीनदयाल उपाध्याय नगर) येथे झाला. त्यांचे पूर्ण नाव लाल बहादूर श्रीवास्तव होते, परंतु त्यांनी आपल्या जातीचे नाव काढून टाकले आणि “शास्त्री” हे नाव स्वीकारले, जे त्यांना काशी विद्यापीठातून मिळालेल्या “शास्त्री” पदवीमुळे मिळाले. त्यांचे वडील शारदा प्रसाद श्रीवास्तव हे शिक्षक होते, तर आई रामदुलारी देवी गृहिणी होत्या. लाल बहादूर यांना लहानपणीच वडिलांचे छत्र हरपले, आणि त्यांचे संगोपन त्यांच्या आईने आणि नातेवाईकांनी केले.
त्यांचे बालपण अत्यंत साधे आणि साधनसंपन्नतेत कमी होते. तरीही, त्यांनी शिक्षणावर लक्ष केंद्रित केले आणि काशी विद्यापीठातून संस्कृत आणि तत्त्वज्ञानात पदवी प्राप्त केली. याच काळात ते महात्मा गांधींच्या विचारांपासून प्रेरित झाले आणि स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रियपणे सहभागी झाले.
स्वातंत्र्य चळवळीतील योगदान
लाल बहादूर शास्त्री यांनी वयाच्या अवघ्या १६व्या वर्षी स्वातंत्र्य चळवळीत भाग घ्यायला सुरुवात केली. असहकार चळवळ (१९२१) मध्ये त्यांनी सक्रिय सहभाग घेतला आणि त्यानंतर नमक सत्याग्रह (१९३०) आणि भारत छोडो आंदोलन (१९४२) मध्येही सहभागी झाले. त्यांनी अनेकदा तुरुंगवास भोगला, परंतु त्यांचा देशप्रेम आणि गांधीवादी तत्त्वांवरचा विश्वास कधीही डगमगला नाही.
शास्त्रीजींची साधी जीवनशैली आणि प्रामाणिकपणा यामुळे ते जनतेत लोकप्रिय झाले. त्यांनी काँग्रेस पक्षात महत्त्वाच्या जबाबदाऱ्या स्वीकारल्या आणि स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर देशाच्या विकासासाठी कार्य केले.
पंतप्रधानपद आणि योगदान
लाल बहादूर शास्त्री यांनी ९ जून १९६४ ते ११ जानेवारी १९६६ या कालावधीत भारताचे पंतप्रधान म्हणून काम पाहिले. त्यांचा कार्यकाळ फारसा दीर्घ नव्हता, परंतु त्यांनी या काळात देशाला दिशा देणारे महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले.
१. जय जवान, जय किसान
१९६५ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धादरम्यान शास्त्रीजींनी “जय जवान, जय किसान” हा नारा दिला. या नाऱ्याने सैनिक आणि शेतकरी यांच्या योगदानाला राष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळवून दिली. युद्धकाळात त्यांनी देशाला एकजुटीने लढण्यासाठी प्रेरित केले आणि शेतकऱ्यांना अन्नधान्य उत्पादन वाढवण्याचे आवाहन केले.
२. हरित क्रांती
शास्त्रीजींच्या काळात भारताला अन्नधान्याच्या तुटवड्याचा सामना करावा लागत होता. त्यांनी शेतकऱ्यांना प्रोत्साहन दिले आणि हरित क्रांतीच्या पायाभरणीला सुरुवात केली. त्यांच्या प्रेरणेने शास्त्रज्ञ आणि शेतकरी यांनी आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला, ज्यामुळे भारत अन्नधान्य उत्पादनात स्वावलंबी बनला.
३. ताश्कंद करार
१९६५ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धानंतर शास्त्रीजींनी ताश्कंद (उझबेकिस्तान) येथे ताश्कंद करार (१० जानेवारी १९६६) वर स्वाक्षरी केली, ज्यामुळे दोन्ही देशांमधील शांतता प्रस्थापित होण्यास मदत झाली. दुर्दैवाने, या करारानंतर दुसऱ्याच दिवशी, ११ जानेवारी १९६६ रोजी त्यांचे ताश्कंद येथे हृदयविकाराच्या झटक्याने निधन झाले. त्यांचे निधन हा देशासाठी मोठा धक्का होता.
वैयक्तिक जीवन आणि मूल्ये
लाल बहादूर शास्त्री यांचे वैयक्तिक जीवन अत्यंत साधे होते. त्यांनी ललिता शास्त्री यांच्याशी लग्न केले आणि त्यांना सहा मुले झाली. पंतप्रधान असतानाही त्यांनी साधेपणा कायम ठेवला. एकदा त्यांनी आपल्या मुलाला सरकारी गाडीचा वापर केल्याबद्दल समज दिली होती, ज्यामुळे त्यांचा प्रामाणिकपणा आणि कर्तव्यनिष्ठा दिसून येते.
ते गांधीवादी तत्त्वांचे कट्टर अनुयायी होते आणि सत्य, अहिंसा आणि स्वावलंबन यावर त्यांचा दृढ विश्वास होता. त्यांनी नेहमीच देशहिताला प्राधान्य दिले आणि स्वतःच्या गरजा मागे ठेवल्या.
वारसा
लाल बहादूर शास्त्री यांचा वारसा आजही भारतीयांच्या मनात जिवंत आहे. त्यांचा “जय जवान, जय किसान” हा नारा देशाच्या विकासात सैनिक आणि शेतकऱ्यांच्या योगदानाचे प्रतीक आहे. त्यांचे साधेपण आणि प्रामाणिकपणा आजही राजकारण्यांसाठी आणि सामान्य नागरिकांसाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांच्या निधनानंतर त्यांना भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी सन्मान मरणोत्तर प्रदान करण्यात आला.
निष्कर्ष
लाल बहादूर शास्त्री हे भारताचे खरे रत्न होते, ज्यांनी आपल्या कार्याने आणि विचारांनी देशाला दिशा दाखवली. त्यांचे जीवन आणि कार्य प्रत्येक भारतीयाला साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि देशभक्तीची शिकवण देते. त्यांचे योगदान आणि विचारसरणी पिढ्यानपिढ्या प्रेरणा देत राहतील.
