|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
लाल महाल हे पुणे शहरातील एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाचे स्थळ आहे. शिवाजी महाराजांच्या जीवनाशी निगडित असलेला हा महाल पुण्याच्या मध्यवर्ती भागात, शिवाजीनगर परिसरात, शनिवारवाड्याजवळ आहे. त्याच्या लाल रंगाच्या दगडी भिंतींमुळे या वास्तूला ‘लाल महाल’ असे नाव पडले. आज हा महाल पर्यटक आणि इतिहासप्रेमींसाठी एक प्रमुख आकर्षण आहे.
इतिहास
लाल महालाची स्थापना 1630 च्या सुमारास छत्रपती शिवाजी महाराजांचे वडील, शहाजी भोसले यांनी केली होती. हा महाल प्रामुख्याने शहाजी भोसले यांच्या कुटुंबासाठी निवासस्थान म्हणून बांधण्यात आला होता. शिवाजी महाराजांचे बालपण याच महालात गेले. येथेच त्यांचे शिक्षण आणि लष्करी प्रशिक्षण झाले. जिजाबाई, शिवाजी महाराजांच्या आई, यांनीही या महालात वास्तव्य केले आणि त्यांच्या नेतृत्वाखाली स्वराज्याची बीजे रुजली.
लाल महालाचा सर्वात महत्त्वाचा ऐतिहासिक प्रसंग म्हणजे 1645 मध्ये शिवाजी महाराजांनी येथे शाहिस्तेखानावर केलेला हल्ला. मुघल सेनापती शाहिस्तेखानाने लाल महाल कब्जा केला होता, पण शिवाजी महाराजांनी आपल्या मावळ्यांसह रात्रीच्या वेळी हल्ला करून त्याला पळवून लावले. या घटनेने शिवाजी महाराजांचे शौर्य आणि रणनीती यांचा परिचय मराठ्यांना आणि मुघलांना झाला.
वास्तुशिल्प
लाल महालाचे मूळ स्वरूप मराठा वास्तुशिल्पाचे उदाहरण होते. लाल दगडांपासून बनलेल्या या वास्तूला साधी पण भक्कम रचना होती. मात्र, कालांतराने या महालाचे बरेचसे मूळ स्वरूप नष्ट झाले. आज दिसणारा लाल महाल हा 1980 च्या दशकात पुणे महानगरपालिकेने केलेल्या पुनर्बांधणीचा परिणाम आहे. पुनर्बांधणी केल्यानंतरही त्यात मूळ वास्तुशिल्पाचा काही अंश जतन करण्याचा प्रयत्न केला गेला आहे.
आजचा लाल महाल
आज लाल महालामध्ये शिवाजी महाराजांच्या जीवनावर आधारित चित्र प्रदर्शन आहे. येथे त्यांच्या बालपणापासून ते स्वराज्य स्थापनेपर्यंतच्या प्रवासाचे चित्ररूपात वर्णन केले आहे. महालाच्या परिसरात एक सुंदर उद्यान आहे, जे पर्यटकांसाठी विश्रांतीचे ठिकाण आहे. येथे शिवाजी महाराज आणि जिजाबाई यांचा पुतळा देखील आहे, जो पर्यटकांचे लक्ष वेधतो.
पर्यटन आणि महत्त्व
लाल महाल पुण्यातील पर्यटकांसाठी एक लोकप्रिय स्थळ आहे. येथे येणारे पर्यटक शिवाजी महाराजांचा इतिहास आणि मराठा साम्राज्याची गौरवशाली परंपरा जाणून घेऊ शकतात. हा महाल स्थानिक आणि परदेशी पर्यटकांसाठी मराठा इतिहासाचे एक जिवंत स्मारक आहे. दरवर्षी येथे शिवजयंती आणि इतर ऐतिहासिक प्रसंगी विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
कसे पोहोचाल?
लाल महाल पुणे शहराच्या मध्यवर्ती भागात आहे. पुणे रेल्वे स्थानकापासून आणि स्वारगेट बसस्थानकापासून हा महाल जवळ आहे. ऑटोरिक्षा, टॅक्सी किंवा सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेद्वारे येथे सहज पोहोचता येते. जवळच शनिवारवाडा आणि कसबा गणपती मंदिर ही इतर पर्यटन स्थळेही आहेत, ज्यामुळे पर्यटक एकाच दिवसात या सर्व स्थळांना भेट देऊ शकतात.
भेट देण्याची वेळ आणि शुल्क
लाल महाल सकाळी 9:00 ते सायंकाळी 6:00 या वेळेत पर्यटकांसाठी खुला असतो. प्रवेशासाठी कोणतेही शुल्क नाही, त्यामुळे सर्व वयोगटातील पर्यटक येथे सहज भेट देऊ शकतात.
निष्कर्ष
लाल महाल हा केवळ एक ऐतिहासिक वास्तू नसून, मराठा साम्राज्याचा आणि शिवाजी महाराजांच्या शौर्याचा प्रतीक आहे. पुण्याला भेट देणाऱ्या प्रत्येकाने या महालाला भेट देऊन त्याच्या गौरवशाली इतिहासाची माहिती घ्यावी. हा महाल मराठ्यांच्या स्वातंत्र्यलढ्याची आणि स्वराज्याची प्रेरणा देतो.
