|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
महात्मा गांधी, ज्यांचे पूर्ण नाव मोहनदास करमचंद गांधी, हे भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रमुख नेते आणि अहिंसेचे प्रतीक होते. त्यांचा जन्म 2 ऑक्टोबर 1869 रोजी गुजरातमधील पोरबंदर येथे झाला. “राष्ट्रपिता” म्हणून ओळखले जाणारे गांधीजी त्यांच्या अहिंसक आणि सत्याग्रहाच्या तत्त्वांमुळे जगभरात प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी भारताला ब्रिटिश राजवटीपासून मुक्त करण्यासाठी आणि सामाजिक सुधारणांसाठी आपले जीवन समर्पित केले.
प्रारंभिक जीवन
मोहनदास गांधी यांचा जन्म एका व्यापारी कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील करमचंद गांधी पोरबंदरचे दिवाण होते, तर आई पुतळीबाई धार्मिक आणि नीतिमान व्यक्ती होत्या. गांधीजींवर त्यांच्या आईच्या धार्मिक विचारांचा खूप प्रभाव पडला. त्यांनी आपले प्राथमिक शिक्षण पोरबंदर आणि राजकोट येथे पूर्ण केले. वयाच्या 19 व्या वर्षी ते कायद्याचे शिक्षण घेण्यासाठी लंडनला गेले आणि 1891 मध्ये बॅरिस्टर बनून भारतात परतले.
दक्षिण आफ्रिकेतील योगदान
1893 मध्ये गांधीजी दक्षिण आफ्रिकेत गेले, जिथे त्यांनी भारतीयांवरील भेदभाव आणि अन्याय पाहिला. तिथेच त्यांनी प्रथम सत्याग्रहाची संकल्पना विकसित केली. त्यांनी भारतीय समुदायाला एकत्र करून अहिंसक मार्गाने हक्कांसाठी लढा दिला. 1915 मध्ये ते भारतात परतले आणि स्वातंत्र्यलढ्यात सक्रिय झाले.
भारतातील स्वातंत्र्यलढा
गांधीजींनी भारतात अनेक आंदोलने केली, ज्यांनी स्वातंत्र्यलढ्याला नवीन दिशा दिली:
- चंपारण सत्याग्रह (1917): बिहारमधील शेतकऱ्यांना नील उत्पादकांच्या अन्यायाविरुद्ध लढण्यासाठी गांधीजींनी पहिला सत्याग्रह केला.
- खेडा आंदोलन (1918): गुजरातमधील शेतकऱ्यांना करमाफी मिळवून देण्यासाठी त्यांनी यशस्वी आंदोलन केले.
- असहकार चळवळ (1920-22): ब्रिटिश सरकारविरुद्ध असहकाराचे धोरण स्वीकारून लोकांना स्वदेशी वस्तू वापरण्यास प्रोत्साहित केले.
- दांडी मीठ सत्याग्रह (1930): मीठ कराविरुद्ध निषेध म्हणून गांधीजींनी 400 किमीची दांडी यात्रा काढली, जी स्वातंत्र्यलढ्याचे प्रतीक बनली.
- भारत छोडो आंदोलन (1942): “करो या मरो” चा नारा देत गांधीजींनी ब्रिटिशांना भारत सोडण्याची मागणी केली.
अहिंसा आणि सत्याग्रह
गांधीजींचे अहिंसेचे तत्त्व त्यांच्या जीवनाचा आधारस्तंभ होते. त्यांचा विश्वास होता की सत्य आणि प्रेमाने कोणतीही लढाई जिंकता येते. सत्याग्रह म्हणजे सत्यासाठी आग्रह धरणे, ज्यामध्ये अहिंसक मार्गाने अन्यायाविरुद्ध लढणे समाविष्ट आहे. या तत्त्वाने जगभरातील अनेक नेत्यांना प्रेरणा दिली, ज्यामध्ये मार्टिन ल्यूथर किंग ज्युनियर आणि नेल्सन मंडेला यांचा समावेश आहे.
सामाजिक सुधारणा
गांधीजींनी स्वातंत्र्याबरोबरच सामाजिक सुधारणांवरही भर दिला:
- अस्पृश्यता निर्मूलन: त्यांनी दलितांना “हरिजन” (देवाची मुले) असे संबोधले आणि त्यांच्यासाठी समानतेचा लढा दिला.
- स्वदेशी आणि खादी: त्यांनी स्वदेशी वस्तूंना प्रोत्साहन दिले आणि खादीला स्वावलंबनाचे प्रतीक बनवले.
- स्त्री शिक्षण: गांधीजींनी महिलांच्या शिक्षण आणि सक्षमीकरणावर जोर दिला.
वैयक्तिक जीवन
गांधीजींचे वैयक्तिक जीवन अत्यंत साधे होते. त्यांनी साध्या वस्त्रांचा स्वीकार केला आणि चरख्यावर सूत काढले. त्यांचे जीवन सत्य, अहिंसा आणि साधेपणाचे उदाहरण होते. त्यांनी कस्तुरबा गांधी यांच्याशी वयाच्या 13 व्या वर्षी लग्न केले आणि त्यांना चार मुलगे झाले.
मृत्यू
30 जानेवारी 1948 रोजी नथुराम गोडसे यांनी नवी दिल्लीत गांधीजींची हत्या केली. त्यांच्या मृत्यूने संपूर्ण जगाला धक्का बसला, पण त्यांचे विचार आणि तत्त्वे आजही जिवंत आहेत.
वारसा
महात्मा गांधींचे विचार आणि कार्य आजही जगभरातील लोकांना प्रेरणा देतात. त्यांचा जन्मदिवस, 2 ऑक्टोबर, हा भारतात “गांधी जयंती” म्हणून आणि जगभरात “आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिन” म्हणून साजरा केला जातो. त्यांचे अहिंसेचे तत्त्व आणि स्वावलंबनाची शिकवण आजही प्रासंगिक आहे.
