|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
मल्हारगड, ज्याला सोनोरी किल्ला म्हणूनही ओळखले जाते, हा महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक टेकडी किल्ला आहे. मराठा साम्राज्याने बांधलेला हा शेवटचा किल्ला म्हणून तो प्रसिद्ध आहे. सह्याद्रीच्या भुलेश्वर रांगेत वसलेला हा किल्ला सासवडपासून 30 किलोमीटर आणि पुण्यापासून सुमारे 35 किलोमीटर अंतरावर आहे.
मल्हारगड किल्ल्याचा इतिहास
- मल्हारगड किल्ल्याची निर्मिती इ.स. 1757 ते 1760 दरम्यान झाली.
- काही ऐतिहासिक दस्तऐवजांनुसार, बांधकाम 1763 मध्ये सुरू होऊन 1765 मध्ये पूर्ण झाले.
- मराठा सरदार भीमराव यशवंत पानसे आणि कृष्णाजी माधवराव पानसे यांनी पेशव्यांच्या तोफखान्याचे प्रमुख असताना हा किल्ला बांधला.
- किल्ला पुणे-सासवड मार्गावरील दिवेघाटावर नजर ठेवण्यासाठी बांधण्यात आला होता.
मल्हारगडाला त्याचे नाव खंडोबा (मल्हारी) देवतेच्या मंदिरामुळे मिळाले, जे किल्ल्याच्या माथ्यावर आहे.
हा किल्ला लहान असला तरी सामरिक दृष्ट्या महत्त्वाचा होता. थोरले माधवराव पेशवे यांनी या किल्ल्याला भेट दिल्याचा उल्लेखही मिळतो. मल्हारगडाच्या निर्मितीनंतर महाराष्ट्रात किल्ल्यांचे बांधकाम थांबले, कारण मराठ्यांचे गड-किल्ल्यांचे राज्य कमी होत गेले. इंग्रजांनी अनेक किल्ले उद्ध्वस्त केले, तरी मल्हारगड आजही त्याच्या मजबूत संरचनेसह उभा आहे.
मल्हारगड किल्ल्याची वैशिष्ट्ये
मल्हारगड हा एक लहान टेकडी किल्ला असून तो सुमारे 4.5 ते 5 एकर परिसरात पसरलेला आहे. त्याचा आकार त्रिकोणी आहे आणि प्रत्येक कोपऱ्यावर मजबूत बुरुज आहेत.
किल्ल्यावरील प्रमुख ठिकाणे:
- खंडोबा आणि महादेव मंदिर – माथ्यावर दोन मंदिरे आहेत. छोटे मंदिर खंडोबाचे, तर मोठे मंदिर महादेवाचे आहे.
- पाण्याचे तलाव आणि विहिरी – दोन विहिरी आणि एक मोठा तलाव आहे, मात्र पाणी पिण्यायोग्य नाही.
- गणेश दरवाजा आणि चोर दरवाजा – किल्ल्याला दोन प्रवेशद्वारे आहेत.
- पानसे वाडा (सोनोरी गावात) – सहा बुरुजांचा भव्य वाडा, ज्यात गजानन व लक्ष्मी-नारायण मंदिरे आणि काळ्या दगडातील श्रीकृष्णाची मूर्ती आहे.
- छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पुतळा – बालेकिल्ल्यावर आहे आणि किल्ल्याच्या सौंदर्यात भर घालतो.
किल्ल्याची अवस्था
काही भाग जीर्ण झालेले असले तरी बुरुज आणि भिंती अजूनही मजबूत आहेत. स्थानिक ग्रामपंचायत किल्ल्याची देखभाल करत असल्याने तो तुलनेने स्वच्छ आणि सुरक्षित आहे.
मल्हारगड किल्ल्यावर कसे जाल?
१. सोनोरी गाव मार्गे
- सासवडपासून 6 किमी अंतरावर सोनोरी गाव आहे.
- गावातून माथ्यापर्यंत 30 मिनिटांचा ट्रेक आहे.
- सासवडहून सोनोरीला दररोज तीन बस जातात.
२. झेंडेवाडी गाव मार्गे
- पुणे-सासवड मार्गावरील दिवेघाटानंतर झेंडेवाडी गावाला फाटा आहे.
- गावापासून 2 किमी अंतरावर किल्ल्याचा पायथा आहे.
- येथेही सुमारे 30 मिनिटांच्या ट्रेकने किल्ल्यावर पोहोचता येते.
प्रवेश शुल्क
- दुचाकी: 20 रुपये
- चारचाकी: 40 रुपये
ट्रेकिंग माहिती
- ट्रेक साधा आहे, नवशिके व मध्यम स्तरावरील ट्रेकर्ससाठी योग्य.
- वेळ: 30-45 मिनिटे.
- किल्ल्यावर पाणी व अन्न उपलब्ध नाही, ते सोबत घेणे आवश्यक.
- पावसाळ्यात मार्ग निसरडा असल्याने काळजी घ्यावी.
मल्हारगड का भेट द्यावी?
- ऐतिहासिक वारसा – मराठा साम्राज्याचा शेवटचा किल्ला.
- नैसर्गिक सौंदर्य – सह्याद्रीची निसर्गरम्य दृश्ये, विशेषतः पावसाळ्यात.
- सुलभ ट्रेक – लहान मुलांसह कुटुंबासाठी योग्य.
- शांतता – इतर किल्ल्यांच्या तुलनेत कमी गर्दी.
- जवळची आकर्षणे – राजगड, तोरणा, सिंहगड, पुरंदर, जेजुरी.
भेट देण्यासाठी उत्तम वेळ
- पावसाळा (जून-ऑगस्ट) – हिरवाई आणि थंड हवामान.
- हिवाळा (नोव्हेंबर-फेब्रुवारी) – सुखद हवामान व स्पष्ट दृश्य.
- सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी ट्रेक सर्वोत्तम.
निष्कर्ष
मल्हारगड किल्ला हा इतिहास, निसर्ग आणि साहसाचा सुंदर संगम आहे. मराठा साम्राज्याचा शेवटचा किल्ला म्हणून तो खास असून, पुण्याजवळील उत्तम वीकेंड गेटवे आहे. सुलभ ट्रेक, ऐतिहासिक महत्त्व आणि नयनरम्य दृश्ये यामुळे मल्हारगड गडप्रेमी आणि पर्यटकांसाठी अवश्य भेट देण्यासारखा आहे.
👉 तुमच्या मित्र-परिवारासह या ऐतिहासिक वारशाचा अनुभव घ्यायला मल्हारगडाला नक्की भेट द्या!
