|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
मंगल पांडे हे भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील एक प्रेरणादायी नाव आहे. त्यांनी 1857 च्या पहिल्या स्वातंत्र्यलढ्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आणि ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध बंडाची ठिणगी पेटवली. त्यांचे जीवन आणि कार्य आजही लाखो भारतीयांना प्रेरणा देत आहे.
मंगल पांडेंचे प्रारंभिक जीवन
मंगल पांडे यांचा जन्म 19 जुलै 1827 रोजी उत्तर प्रदेशातील बलिया जिल्ह्यातील नगवा गावात झाला.
त्यांचे वडील दिवाकर पांडे आणि आई अभय रानी हे साधारण कुटुंबातील होते. मंगल पांडे हे ब्राह्मण कुटुंबातील होते आणि त्यांचे बालपण सामान्य परिस्थितीत गेले.
त्यांचे शिक्षण फारसे झाले नाही, परंतु त्यांच्यात देशभक्ती आणि स्वातंत्र्याची तळमळ लहानपणापासूनच होती.
ब्रिटिश सैन्यात प्रवेश
1849 मध्ये मंगल पांडे यांनी ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या सैन्यात शिपाई म्हणून प्रवेश केला. ते 34व्या बंगाल नेटिव्ह इन्फंट्री (Bengal Native Infantry) या तुकडीत सामील झाले. त्यावेळी ब्रिटिश सैन्यात भारतीय सैनिकांना कमी दर्जाची वागणूक मिळत असे, आणि यामुळे सैनिकांमध्ये असंतोष वाढत होता.
1857 च्या बंडाची ठिणगी
1857 मध्ये ब्रिटिशांनी नवीन एनफिल्ड रायफल सैन्यात आणली. या रायफलच्या काडतुसांमध्ये (cartridges) गाय आणि डुकराच्या चरबीचा वापर केला जात असल्याची अफवा पसरली.
हे काडतुसे तोंडाने चावून उघडावे लागत असल्याने हिंदू आणि मुस्लिम सैनिकांमध्ये संताप निर्माण झाला, कारण यामुळे त्यांच्या धार्मिक भावना दुखावल्या जात होत्या.
29 मार्च 1857 रोजी बॅरकपूर (आता पश्चिम बंगाल) येथे मंगल पांडे यांनी या अन्यायाविरुद्ध बंड पुकारले.
त्यांनी आपल्या बंदुकीने ब्रिटिश अधिकाऱ्यांवर हल्ला केला. त्यांनी लेफ्टनंट बाऊ आणि सर्जंट-मेजर ह्यूसन यांच्यावर गोळीबार केला.
हा हल्ला यशस्वी झाला नाही, आणि मंगल पांडे यांना अटक करण्यात आली. परंतु, त्यांच्या या कृतीने संपूर्ण भारतात स्वातंत्र्यलढ्याची ठिणगी पेटवली.
मंगल पांडेंचा बलिदान
मंगल पांडे यांच्यावर खटला चालवण्यात आला आणि 8 एप्रिल 1857 रोजी त्यांना फाशीची शिक्षा देण्यात आली. बॅरकपूर येथील सैन्य छावणीत त्यांना फासावर लटकवण्यात आले.
त्यांच्या बलिदानाने भारतीय सैनिक आणि सामान्य जनतेत ब्रिटिशांविरुद्ध लढण्याची प्रेरणा निर्माण झाली. त्यांच्या या कृतीमुळे 1857 चा उठाव, जो पहिला स्वातंत्र्यसंग्राम म्हणून ओळखला जातो, पेट घेऊ लागला.
मंगल पांडेंचे योगदान आणि वारसा
मंगल पांडे यांचे नाव भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात सुवर्णाक्षरांनी लिहिले गेले आहे. त्यांनी ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध आवाज उठवला आणि आपल्या प्राणांची आहुती देऊन स्वातंत्र्याची चळवळ पेटवली.
त्यांच्या बलिदानामुळे मेरठ, दिल्ली, लखनौ, कानपूर यासारख्या ठिकाणी बंड पसरले आणि स्वातंत्र्यलढ्याला गती मिळाली. आजही मंगल पांडे यांना “शहीद मंगल पांडे” म्हणून स्मरण केले जाते. त्यांच्यावर अनेक पुस्तके, चित्रपट आणि कथा लिहिल्या गेल्या आहेत.
2005 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या “मंगल पांडे: द रायझिंग” या चित्रपटाने त्यांचे जीवन आणि कार्य जगभरात पोहोचवले.
निष्कर्ष
मंगल पांडे हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक अजरामर नाव आहे. त्यांनी आपल्या धैर्याने आणि बलिदानाने देशवासीयांना स्वातंत्र्याची प्रेरणा दिली. त्यांचे जीवन प्रत्येक भारतीयासाठी अभिमान आणि प्रेरणास्थान आहे. त्यांचे योगदान कधीही विसरता येणार नाही.
