|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
मेरी क्युरी (Marie Curie) ही एक अशी वैज्ञानिक होत्या, ज्यांनी विज्ञान क्षेत्रात क्रांती घडवली. त्यांचे रेडिओॲक्टिव्हिटीवरील संशोधन आणि रेडियम व पोलोनियम या मूलद्रव्यांचा शोध यामुळे त्या जागतिक स्तरावर प्रसिद्ध झाल्या. त्यांना दोन नोबेल पुरस्कार मिळाले, जे विज्ञान क्षेत्रातील एक अपूर्व यश आहे.
प्रारंभिक जीवन
मेरी क्युरी यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1867 रोजी पोलंडमधील वॉर्सा येथे मारिया स्क्लोडोव्स्का (Maria Skłodowska) या नावाने झाला.
त्या पाच भावंडांपैकी सर्वात लहान होत्या. त्यांचे वडील व्लादिस्लाव स्क्लोडोव्स्की हे गणित आणि भौतिकशास्त्राचे शिक्षक होते, तर त्यांची आई ब्रॉनिस्लावा ही शाळेची मुख्याध्यापिका होती.
मेरी यांना लहानपणापासूनच शिक्षणाची आवड होती, परंतु त्या काळात पोलंडमध्ये मुलींना उच्च शिक्षण घेण्याची परवानगी नव्हती. तरीही, मेरी यांनी गुप्तपणे फ्लाइंग युनिव्हर्सिटी मध्ये शिक्षण घेतले, जिथे पोलिश विद्यार्थ्यांना बेकायदेशीरपणे शिक्षण दिले जात असे.
शिक्षण आणि पॅरिसला प्रवास
1891 मध्ये मेरी आपली बहीण ब्रॉन्या यांच्यासोबत पॅरिसला गेल्या, जिथे त्यांनी सॉर्बॉन विद्यापीठात प्रवेश घेतला.
तिथे त्यांनी भौतिकशास्त्र आणि गणितात पदवी प्राप्त केली. मेरी यांनी अत्यंत मेहनतीने अभ्यास केला आणि 1893 मध्ये भौतिकशास्त्रात प्रथम क्रमांक मिळवला.
यानंतर 1894 मध्ये गणितातही पदवी मिळवली. पॅरिसमधील ही वर्षे त्यांच्या वैज्ञानिक कारकीर्दीची पायाभरणी करणारी ठरली.
पियरे क्युरी यांच्याशी विवाह
1894 मध्ये मेरी यांची भेट फ्रेंच वैज्ञानिक पियरे क्युरी (Pierre Curie) यांच्याशी झाली.
दोघेही विज्ञानाच्या प्रेमात होते आणि त्यांचे विचार एकमेकांना पूरक होते.
1895 मध्ये त्यांनी विवाह केला. हा विवाह त्यांच्या वैयक्तिक आणि वैज्ञानिक जीवनातील महत्त्वाचा टप्पा ठरला.
पियरे आणि मेरी यांनी एकत्रितपणे संशोधनाला सुरुवात केली आणि रेडिओॲक्टिव्हिटीच्या क्षेत्रात क्रांतिकारी शोध लावले.
रेडिओॲक्टिव्हिटीवरील संशोधन
मेरी यांनी हेन्री बेकरेल यांच्या संशोधनावरून प्रेरणा घेतली. बेकरेल यांनी युरेनियममधून किरणोत्सर्ग होत असल्याचे शोधले होते.
मेरी यांनी या संशोधनाला पुढे नेले आणि “रेडिओॲक्टिव्हिटी” हा शब्द प्रथम वापरला.
त्यांनी युरेनियमच्या खनिजांचा अभ्यास केला आणि पिचब्लेंड नावाच्या खनिजातून असामान्य किरणोत्सर्ग होत असल्याचे आढळले.
यातून त्यांनी दोन नवीन मूलद्रव्यांचा शोध लावला:
- पोलोनियम (आपल्या मायदेश पोलंडच्या नावावरून)
- रेडियम
रेडियमचा शोध हा त्यांच्या संशोधनातील सर्वात मोठा टप्पा होता. पिचब्लेंडमधून रेडियम वेगळे करण्यासाठी मेरी आणि पियरे यांनी अथक परिश्रम केले.
अत्यंत कमी साधनांसह, जीर्ण प्रयोगशाळेत वर्षानुवर्षे काम करून त्यांनी 1902 मध्ये शुद्ध रेडियम वेगळे केले आणि त्याचे गुणधर्म सिद्ध केले.
नोबेल पुरस्कार
- 1903 – मेरी क्युरी, पियरे क्युरी आणि हेन्री बेकरेल यांना रेडिओॲक्टिव्हिटीच्या संशोधनासाठी भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार मिळाला.
👉 मेरी क्युरी या नोबेल पुरस्कार जिंकणाऱ्या पहिल्या महिला ठरल्या. - 1911 – त्यांना रेडियम आणि पोलोनियमच्या शोधासाठी रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार मिळाला.
👉 दोन वेगवेगळ्या विज्ञान शाखांमध्ये नोबेल मिळवणाऱ्या त्या एकमेव व्यक्ती आहेत.
वैज्ञानिक योगदान आणि वारसा
- मेरी क्युरी यांच्या संशोधनामुळे कर्करोगाच्या उपचारांसाठी रेडिओथेरपीचा मार्ग खुला झाला.
- पहिल्या महायुद्धात त्यांनी रेडियमचा वापर करून घायाळ सैनिकांच्या उपचारांसाठी लिटल क्युरी नावाच्या मोबाइल एक्स-रे युनिट्स तयार केल्या.
- त्यांनी विज्ञानातील लैंगिक भेदभावाला तोंड देत यश मिळवले.
- त्या सॉर्बॉन विद्यापीठाच्या पहिल्या महिला प्राध्यापक ठरल्या.
- त्यांच्या स्थापनेतील क्युरी इन्स्टिट्यूट आजही संशोधनासाठी महत्त्वाची संस्था आहे.
वैयक्तिक जीवन आणि मृत्यू
मेरी आणि पियरे यांना दोन मुली होत्या: आयरीन आणि इव्ह.
- आयरीन क्युरी यांनीही रसायनशास्त्रात नोबेल पुरस्कार मिळवला.
- 1906 मध्ये पियरे यांचा अपघातात मृत्यू झाला, ज्यामुळे मेरी यांना मोठा धक्का बसला. तरीही त्यांनी संशोधन थांबवले नाही.
- 1934 मध्ये ॲप्लास्टिक ॲनिमिया या आजारामुळे त्यांचा मृत्यू झाला, हा आजार रेडिओॲक्टिव्ह पदार्थांच्या दीर्घ संपर्कामुळे झाला होता.
मेरी क्युरी यांचा वारसा
मेरी क्युरी यांचे कार्य आजही वैज्ञानिकांना प्रेरणा देते.
त्यांनी विज्ञानातील अडथळे तोडले आणि महिलांना वैज्ञानिक क्षेत्रात पुढे येण्यासाठी प्रोत्साहन दिले.
त्यांच्या संशोधनामुळे वैद्यकीय क्षेत्रात क्रांती झाली आणि रेडिओॲक्टिव्हिटीच्या अभ्यासाला नवीन दिशा मिळाली.
त्यांचे जीवन हे मेहनत, समर्पण आणि विज्ञानावरील प्रेमाचे प्रतीक आहे.
महत्त्वाचे तथ्य
- जन्म: 7 नोव्हेंबर 1867, वॉर्सा, पोलंड
- मृत्यू: 4 जुलै 1934, फ्रान्स
- नोबेल पुरस्कार: भौतिकशास्त्र (1903), रसायनशास्त्र (1911)
- प्रमुख शोध: रेडियम, पोलोनियम, रेडिओॲक्टिव्हिटी
- वैवाहिक जोडीदार: पियरे क्युरी
- मुले: आयरीन क्युरी, इव्ह क्युरी
क्युरी यांचे जीवन आणि कार्य हे प्रत्येकासाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांनी दाखवून दिले की, दृढनिश्चय आणि मेहनतीने कोणतीही अशक्य गोष्ट शक्य होऊ शकते.
