|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
कांदा (Allium cepa) हे प्रत्येक भारतीय स्वयंपाकघरातील अत्यंत महत्त्वाचे घटक आहे. त्याचा वापर केवळ स्वाद वाढवण्यासाठीच नाही, तर त्याचे अनेक आरोग्यदायी फायदे आणि पौष्टिक गुणधर्म यामुळेही होतो.
या लेखात आपण कांदे, त्याचे प्रकार आणि फायदे याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊ.
कांदा म्हणजे काय?
कांदा ही एक बल्बसारखी वनस्पती आहे, जी लिलिएसी (Liliaceae) कुटुंबातील आहे. याची मुळे जमिनीत खोलवर जातात आणि जमिनीच्या वरच्या भागात कांद्याचा बल्ब तयार होतो.
कांद्याला त्याच्या तीव्र वासामुळे आणि चवीमुळे विशेष ओळख आहे. भारतात कांदा हा मुख्य पिकांपैकी एक आहे आणि महाराष्ट्र, कर्नाटक, गुजरात, मध्य प्रदेश आणि राजस्थान यांसारख्या राज्यांमध्ये याची मोठ्या प्रमाणात लागवड केली जाते.
कांद्याचे प्रकार
भारतात कांद्याचे विविध प्रकार आढळतात, जे रंग, आकार आणि चव यानुसार वेगळे असतात:
- लाल कांदा: सर्वात सामान्य प्रकार. कच्चा, सलाडसाठी आणि स्वयंपाकात वापरला जातो. याची चव तीक्ष्ण असते.
- पांढरा कांदा: चव सौम्य असते. सूप, सॉस किंवा मांसाहारी पदार्थांसाठी वापरला जातो.
- हिरवा कांदा (पातकांदा): हिरव्या पात्या आणि लहान बल्ब दोन्ही वापरले जातात. सलाड व गार्निशिंगसाठी विशेष.
- पिवळा कांदा: परदेशात लोकप्रिय. चव मध्यम तीक्ष्ण.
कांद्याचे पौष्टिक गुणधर्म
कांदा केवळ स्वाद वाढवत नाही, तर तो पोषक तत्त्वांनी समृद्ध आहे.
100 ग्रॅम कच्च्या कांद्यातील पोषणमूल्य:
- कॅलरी: सुमारे 40 किलो कॅलरी
- कार्बोहायड्रेट्स: 9.34 ग्रॅम
- फायबर: 1.7 ग्रॅम
- प्रथिने: 1.1 ग्रॅम
- व्हिटॅमिन C: 7.4 मि.ग्रॅ. (रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते)
- फोलेट: 19 मायक्रोग्रॅम (गर्भवती महिलांसाठी उपयुक्त)
- खनिजे: पोटॅशियम, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम
याशिवाय कांद्यात अँटिऑक्सिडंट्स, फ्लाव्होनॉइड्स आणि सल्फर यौगिके असतात, जी आरोग्यासाठी फायदेशीर आहेत.
कांद्याचे आरोग्यदायी फायदे
- रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते: व्हिटॅमिन C आणि अँटिऑक्सिडंट्स रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करतात.
- हृदयासाठी फायदेशीर: क्वेर्सेटिन नावाचे अँटिऑक्सिडंट कोलेस्ट्रॉल कमी करून हृदयविकारांचा धोका कमी करते.
- रक्तातील साखर नियंत्रित करते: सल्फर यौगिके आणि क्रोमियम रक्तातील साखर नियंत्रित ठेवतात.
- पचनक्रिया सुधारते: फायबर पचनक्रिया सुधारते व बद्धकोष्ठता कमी करते.
- कर्करोगाचा धोका कमी करते: अँटिऑक्सिडंट्स आणि सल्फर यौगिके पोट व आतड्यांच्या कर्करोगापासून बचाव करतात.
- त्वचा व केसांसाठी उपयुक्त: कांद्याचा रस जखमा, डाग आणि केसगळतीसाठी उपयोगी ठरतो.
कांद्याचा स्वयंपाकातील उपयोग
- कच्चा कांदा: सलाड, चटणी, सँडविचमध्ये वापरला जातो.
- पाककृतींमध्ये: ग्रेव्ही, बिर्याणी, सांबर, भाज्या यामध्ये स्वाद वाढवतो.
- पातकांदा: गार्निशिंगसाठी किंवा पराठा, ऑम्लेटमध्ये.
- कांदा भजी: भारतातील लोकप्रिय खाद्यपदार्थ.
कांदा साठवण्याच्या टिप्स
- कोरड्या व हवेशीर ठिकाणी साठवावा.
- ओलसर ठिकाणी कांदा लवकर खराब होतो.
- पातकांदा फ्रिजमध्ये ठेवावा, जेणेकरून ताजा राहील.
- प्लास्टिकच्या पिशवीत ठेवू नये (ओलावा वाढतो).
कांद्याच्या लागवडीबद्दल थोडक्यात
भारतात कांदा खरीप व रब्बी हंगामात लावला जातो.
- सुपीक, पाण्याचा निचरा होणारी जमीन आवश्यक.
- महाराष्ट्रातील नाशिक हे कांद्याचे प्रमुख उत्पादन केंद्र असून तेथून देशभर आणि परदेशात निर्यात होते.
सावधगिरी
- कांदा कापताना डोळ्यांत पाणी येणे सामान्य.
- उपाय: कापण्यापूर्वी कांदा थोडा वेळ फ्रिजमध्ये ठेवा किंवा पाण्यात भिजवा.
- काही लोकांना कांद्याची ऍलर्जी असू शकते. त्यांनी वापर टाळावा.
निष्कर्ष
कांदा हा केवळ स्वयंपाकातील महत्त्वाचा घटक नाही, तर तो आरोग्यासाठीही अत्यंत फायदेशीर आहे. त्याचे पौष्टिक गुणधर्म, विविध उपयोग आणि लागवडीची सोपी पद्धत यामुळे कांदा प्रत्येक घरात आवडीने वापरला जातो.
योग्य साठवणूक आणि वापर केल्यास कांद्याचे फायदे दीर्घकाळ घेता येतात.
