|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
राणी लक्ष्मीबाई, ज्यांना झाशीची राणी म्हणून ओळखले जाते, या भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व होत्या. त्यांचे खरे नाव मणिकर्णिका तांबे असे होते. त्यांचा जन्म १९ नोव्हेंबर १८२८ रोजी वाराणसी येथे झाला.
१८५७ च्या भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात त्यांनी आपल्या शौर्य आणि नेतृत्वाने ब्रिटिशांविरुद्ध झुंज दिली आणि इतिहासात अजरामर स्थान मिळवले.
प्रारंभिक जीवन
- मणिकर्णिका यांचा जन्म वाराणसीतील एका मराठी ब्राह्मण कुटुंबात झाला.
- त्यांचे वडील मोरोपंत तांबे हे भाऊसाहेब पेशव्यांच्या दरबारात काम करत होते.
- आई भागीरथीबाई धार्मिक व सुसंस्कृत स्त्री होत्या.
- लहानपणी त्यांना मणू या टोपणनावाने ओळखले जात असे.
- आईच्या निधनानंतर त्यांचे पालनपोषण वडिलांनी केले.
- लहानपणापासूनच घोडेस्वारी, तलवारबाजी आणि युद्धकलेत त्यांना गाढा रस होता.
- शिक्षणासोबतच युद्धकौशल्याचे प्रशिक्षण मिळाल्यामुळे त्या एक कुशल योद्धा बनल्या.
विवाह आणि झाशीची राणी
- १८४२ मध्ये मणिकर्णिकेचा विवाह झाशीचे राजा गंगाधर राव नेवाळकर यांच्याशी झाला.
- लग्नानंतर त्यांचे नाव बदलून लक्ष्मीबाई ठेवण्यात आले.
- १८५१ मध्ये त्यांना मुलगा झाला, पण तो चार महिन्यांत मरण पावला.
- नंतर गंगाधर राव यांनी एक दत्तक पुत्र स्वीकारला, ज्याचे नाव आनंद राव (दामोदर राव) ठेवले.
- १८५३ मध्ये गंगाधर राव यांचे निधन झाले आणि २५ वर्षांच्या तरुण वयातच राणी लक्ष्मीबाईवर झाशीच्या राज्याची जबाबदारी आली.
- ब्रिटिशांनी डॉक्ट्रिन ऑफ लॅप्स धोरणानुसार दत्तक पुत्राला वारस मानण्यास नकार दिला आणि झाशी हडपण्याचा प्रयत्न केला.
- यामुळे लक्ष्मीबाई यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध उभा ठाकण्याचा निर्धार केला.
१८५७ चा स्वातंत्र्यसंग्राम
- १८५७ मध्ये पहिला भारतीय स्वातंत्र्यसंग्राम उभा राहिला.
- राणी लक्ष्मीबाई यांनी झाशीचे संरक्षण करण्यासाठी स्वतःची सेना तयार केली.
- पुरुषांबरोबरच स्त्रियांनाही सैन्यात सामील करून घेतले.
- युद्धभूमीवर त्यांनी स्वतः तलवार आणि बंदूक घेऊन नेतृत्व केले.
- त्यांचा युद्धनारा — “मैं झाँसी नहीं दूँगी!” आजही प्रेरणादायी आहे.
मार्च १८५८ मध्ये ब्रिटिशांनी झाशीवर हल्ला केला.
- राणीने किल्ल्याचे प्रखर रक्षण केले, पण शत्रूची ताकद प्रचंड असल्याने अखेर किल्ला ब्रिटिशांच्या ताब्यात गेला.
- तरीही, राणी आपल्या दत्तक पुत्र दामोदर रावसह काल्पीला गेल्या आणि तिथे तात्या टोपे व इतर क्रांतिकारकांसोबत एकत्र आल्या.
ग्वाल्हेर येथील अंतिम लढाई
- काल्पीनंतर राणी लक्ष्मीबाई यांनी ग्वाल्हेरवर कब्जा केला.
- १७ जून १८५८ रोजी ग्वाल्हेर येथे ब्रिटिशांविरुद्ध त्यांची अंतिम लढाई झाली.
- राणी घोड्यावर स्वार होऊन शत्रूवर तुटून पडल्या, पण लढाईत गंभीर जखमी झाल्या.
- १८ जून १८५८ रोजी त्यांचे निधन झाले.
- असे मानले जाते की, त्यांनी शेवटच्या क्षणापर्यंत लढाई केली आणि मृत्यूनंतरही ब्रिटिशांना त्यांचा मृतदेह मिळू दिला नाही.
राणी लक्ष्मीबाई यांचा वारसा
- राणी लक्ष्मीबाई यांचे शौर्य आणि त्याग यामुळे त्या भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाचे प्रतीक बनल्या.
- त्यांच्या धैर्याने लाखो भारतीयांना प्रेरणा दिली.
- त्यांच्या शौर्याचे वर्णन सुभद्रा कुमारी चौहान यांच्या प्रसिद्ध कवितेत केले आहे —
“खूब लडी मर्दानी, वो तो झाँसी वाली रानी थी.” - त्यांनी केवळ झाशीपुरता लढा दिला नाही, तर संपूर्ण भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात आपले योगदान दिले.
- स्त्रियांसाठीही त्या एक प्रेरणादायी आदर्श ठरल्या.
महत्त्वाची तथ्ये
- जन्म: १९ नोव्हेंबर १८२८, वाराणसी
- विवाह: गंगाधर राव नेवाळकर (१८४२)
- मृत्यू: १८ जून १८५८, ग्वाल्हेर
- प्रसिद्ध युद्ध: झाशी आणि ग्वाल्हेर येथील लढाया
- प्रसिद्ध घोषणा: “मैं झाँसी नहीं दूँगी!”
निष्कर्ष
राणी लक्ष्मीबाई या भारतीय इतिहासातील एक अजरामर व्यक्तिमत्त्व आहेत. त्यांनी आपल्या धैर्याने आणि निश्चयाने दाखवून दिले की, प्रतिकूल परिस्थितीतही स्वातंत्र्य आणि स्वाभिमानासाठी लढता येते.
त्यांचा वारसा आजही प्रत्येक भारतीयाला प्रेरणा देतो. त्यांच्या या बलिदानामुळे त्या कायमच ‘झाशीची राणी’ म्हणून स्मरणात राहतील.
