|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
रतन टाटा हे भारतातील सर्वात आदरणीय आणि यशस्वी उद्योगपतींपैकी एक आहेत. त्यांच्या दूरदृष्टी, कठोर परिश्रम आणि समाजाप्रती असलेल्या बांधिलकीमुळे टाटा समूहाने जागतिक स्तरावर आपली एक वेगळी ओळख निर्माण केली. या लेखात, आपण रतन टाटा यांचे जीवन, शिक्षण, कारकीर्द आणि त्यांच्या योगदानाबद्दल मराठीत सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
रतन टाटा यांचे प्रारंभिक जीवन आणि कुटुंब
रतन नवल टाटा यांचा जन्म 28 डिसेंबर 1937 रोजी मुंबई येथे एका पारशी झोरोआस्ट्रियन कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील नवल टाटा हे टाटा समूहाचे संस्थापक जमशेदजी टाटा यांचे दत्तक पुत्र होते, तर त्यांची आई सुनी कमिशनर होत्या. रतन टाटा यांचे आजोबा होरमुसजी टाटा हे टाटा कुटुंबाशी रक्ताने जोडलेले होते. रतन टाटा यांना एक धाकटा भाऊ जिमी टाटा आणि सावत्र भाऊ नोएल टाटा (नवल टाटा यांच्या दुसऱ्या पत्नी सिमोन टाटा यांचा मुलगा) आहे.
रतन टाटा अवघे 10 वर्षांचे असताना त्यांच्या आई-वडिलांचा घटस्फोट झाला. त्यानंतर त्यांचे संगोपन त्यांच्या आजी नवजबाई टाटा यांनी केले. नवजबाई यांनी रतन टाटा यांना जेएन पेटिट पारसी अनाथाश्रमातून औपचारिकपणे दत्तक घेतले. त्यांच्या आजीने त्यांना साधेपणा, नैतिकता आणि मेहनतीचे मूल्य शिकवले, जे त्यांच्या आयुष्यभर त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात दिसून आले.
शिक्षण आणि सुरुवातीची कारकीर्द
रतन टाटा यांचे प्रारंभिक शिक्षण मुंबईतील कॅम्पियन स्कूल आणि कॅथेड्रल अँड जॉन कॉनन स्कूल येथे झाले. त्यानंतर त्यांनी शिमल्यातील बिशप कॉटन स्कूल आणि न्यूयॉर्कमधील रिव्हरडेल कंट्री स्कूल येथे शिक्षण घेतले. उच्च शिक्षणासाठी त्यांनी कॉर्नेल युनिव्हर्सिटी, अमेरिका येथून 1962 मध्ये आर्किटेक्चर आणि स्ट्रक्चरल इंजिनीअरिंग मध्ये पदवी प्राप्त केली. त्यानंतर 1975 मध्ये त्यांनी हार्वर्ड बिझनेस स्कूल मधून अॅडव्हान्स्ड मॅनेजमेंट प्रोग्राम पूर्ण केला.
अमेरिकेत शिक्षण घेत असताना रतन टाटा यांनी आपल्या खर्चासाठी रेस्टॉरंटमध्ये भांडी धुण्यासारखी कामेही केली. त्यांनी वैमानिक प्रशिक्षण घेण्याचे स्वप्नही पाहिले, परंतु आर्थिक अडचणींमुळे ते पूर्ण होऊ शकले नाही. शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी लॉस एंजेलिसमधील जोन्स अँड एमन्स या आर्किटेक्चर फर्ममध्ये काही काळ काम केले, परंतु आजीच्या तब्येतीमुळे त्यांना भारतात परत यावे लागले.
टाटा समूहातील प्रवास
रतन टाटा यांनी 1961 मध्ये टाटा समूहात प्रवेश केला. त्यांनी आपल्या कारकिर्दीची सुरुवात टाटा स्टीलच्या शॉप फ्लोअरवर कामगार म्हणून केली. यामुळे त्यांना उद्योगाची खोलवर माहिती मिळाली. 1971 मध्ये त्यांना नॅशनल रेडिओ अँड इलेक्ट्रॉनिक्स (NELCO) ची जबाबदारी देण्यात आली. NELCO ला पुन्हा यशस्वी करण्यात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली, परंतु आर्थिक मंदीमुळे ही कंपनी पुन्हा अडचणीत आली.
1991 मध्ये, जे. आर. डी. टाटा यांनी निवृत्ती घेतल्यानंतर रतन टाटा यांना टाटा सन्सचे अध्यक्षपद देण्यात आले. सुरुवातीला त्यांच्या नियुक्तीला अंतर्गत विरोध झाला, कारण टाटा समूहातील काही वरिष्ठ अधिकारी स्वतःला या पदासाठी पात्र समजत होते. मात्र, रतन टाटा यांनी आपल्या कार्यक्षमतेने आणि दूरदृष्टीने सर्वांना खूश केले.
टाटा समूहाचा जागतिक विस्तार
रतन टाटा यांच्या नेतृत्वाखाली टाटा समूहाने जागतिक स्तरावर मोठी झेप घेतली. त्यांनी टाटा समूहाला ऑटोमोबाईल, स्टील, माहिती तंत्रज्ञान, हॉटेल्स आणि ग्राहक उत्पादने यासारख्या विविध क्षेत्रात विस्तारित केले. त्यांच्या काही प्रमुख उपलब्धी खालीलप्रमाणे आहेत:
- टेटली टी (2000): टाटा समूहाने ब्रिटनमधील टेटली टी कंपनी विकत घेऊन जगातील सर्वात मोठी टी बॅग कंपनी बनवली.
- दक्षिण कोरियातील डेवू कमर्शियल व्हेईकल (2004): टाटा मोटर्सने ही कंपनी विकत घेऊन आपला व्यावसायिक वाहन विभाग मजबूत केला.
- कोरस स्टील (2007): लंडनमधील कोरस ग्रुप ही स्टील कंपनी विकत घेऊन टाटा स्टील युरोप स्थापन केले.
- जग्वार आणि लँड रोव्हर (2008): टाटा मोटर्सने फोर्ड कंपनीकडून या दोन लक्झरी कार ब्रँड्स विकत घेतले आणि त्यांना यशस्वीपणे पुनरुज्जन केले.
- टाटा नॅनो (2009): सामान्य भारतीयांसाठी परवडणारी कार बनवण्याचे स्वप्न रतन टाटा यांनी टाटा नॅनोच्या रूपाने पूर्ण केले. ही कार अवघ्या 1 लाख रुपयांत उपलब्ध होती.
- टाटा इंडिका: रतन टाटा यांच्या संकल्पनेतून तयार झालेली ही कार भारतीय बाजारपेठेत अत्यंत लोकप्रिय झाली.
त्यांच्या नेतृत्वाखाली टाटा समूहाची उलाढाल 40 पटींनी आणि नफा 50 पटींनी वाढला. 2011-12 मध्ये टाटा समूहाची एकूण उलाढाल 100 अब्ज डॉलर्सपेक्षा अधिक झाली.
परोपकारी कार्य आणि समाजसेवा
रतन टाटा केवळ उद्योगपतीच नव्हे, तर एक परोपकारी व्यक्ती देखील होते. त्यांनी शिक्षण, आरोग्य आणि ग्रामीण विकासासाठी मोठे योगदान दिले. त्यांच्या काही उल्लेखनीय सामाजिक कार्यांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:
- कॉर्नेल युनिव्हर्सिटीला दान: रतन टाटा यांनी कॉर्नेल युनिव्हर्सिटीला मोठे दान दिले, जे एका आंतरराष्ट्रीय दात्याचे सर्वात मोठे योगदान आहे.
- 1984 च्या शीख दंगलीतील पीडितांना मदत: रतन टाटा यांनी शीख ट्रक चालकांना, ज्यांनी आपली वाहने गमावली होती, टाटा मोटर्सद्वारे नवीन ट्रक देऊन त्यांचे पुनर्वसन केले.
- टाटा हॉल, UC सॅन डिएगो: 2018 मध्ये उघडलेली ही अत्याधुनिक संशोधन सुविधा टाटा समूहाच्या दानामुळे शक्य झाली.
- 2008 च्या मुंबई दहशतवादी हल्ल्यातील पीडितांना मदत: ताज हॉटेलवरील हल्ल्यात जखमी झालेल्या कर्मचारी आणि स्थानिक विक्रेत्यांना रतन टाटा यांनी वैयक्तिकरित्या शोधून आर्थिक मदत केली.
रतन टाटा यांनी 40 हून अधिक स्टार्टअप्स मध्ये वैयक्तिक गुंतवणूक केली, विशेषतः ज्येष्ठ नागरिकांच्या कल्याणासाठी कार्य करणाऱ्या कंपन्यांमध्ये. त्यांच्या RNT कॅपिटल अॅडव्हायझर्स या फर्मद्वारेही त्यांनी अनेक नवउद्योजकांना प्रोत्साहन दिले.
वैयक्तिक जीवन आणि प्रेमकहाणी
रतन टाटा यांनी कधीही लग्न केले नाही आणि त्यांना मुलेही नाहीत. त्यांच्या आयुष्यात एकदा प्रेमाची कहाणी घडली होती. लॉस एंजेलिसमध्ये असताना त्यांना एका मुलीशी प्रेम झाले आणि ते लग्नाच्या तयारीत होते. मात्र, त्यांच्या आजीच्या तब्येतीमुळे त्यांना भारतात परत यावे लागले. त्याचवेळी 1962 च्या भारत-चीन युद्धामुळे त्या मुलीच्या पालकांनी तिला भारतात येण्यास नकार दिला, आणि त्यांचे नाते तुटले. रतन टाटा यांनी यानंतर कधीही लग्नाचा विचार केला नाही.
त्यांना वाचन, संगीत आणि प्राण्यांची विशेषतः कुत्र्यांची खूप आवड होती. त्यांनी आपल्या पाळीव कुत्र्यांसाठी, विशेषतः टिटोसाठी, आपल्या संपत्तीचा काही भाग राखून ठेवला होता.
पुरस्कार आणि सन्मान
रतन टाटा यांच्या योगदानाची दखल घेऊन त्यांना अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले:
- पद्मभूषण (2000): भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान.
- पद्मविभूषण (2008): भारताचा दुसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान.
- बकिंगहॅम पॅलेसमध्ये लाइफटाइम अचिव्हमेंट अवॉर्ड: प्रिन्स चार्ल्स यांनी हा पुरस्कार देण्याची तयारी केली होती, परंतु रतन टाटा यांनी आपल्या कुत्र्याच्या आजारपणामुळे समारंभाला हजेरी लावली नाही.
तन टाटा यांचे निधन
9 ऑक्टोबर 2024 रोजी, वयाच्या 86 व्या वर्षी, रतन टाटा यांचे मुंबईतील ब्रीच कँडी हॉस्पिटलमध्ये वृद्धापकाळाने निधन झाले. त्यांच्या निधनाने भारतीय उद्योगजगतात एक मोठी पोकळी निर्माण झाली. त्यांनी आपल्या 10 हजार कोटींहून अधिक संपत्तीचा मोठा हिस्सा परोपकारी कार्यासाठी आणि आपल्या जवळच्या व्यक्तींसाठी, तसेच पाळीव प्राण्यांसाठी ठेवला.
रतन टाटा यांचा वारसा
रतन टाटा यांनी टाटा समूहाला जागतिक स्तरावर नावलौकिक मिळवून दिला आणि नैतिकता, साधेपणा आणि समाजसेवेचा आदर्श निर्माण केला. त्यांचा प्रसिद्ध कोट आहे, “मी योग्य निर्णय घेण्यात विश्वास ठेवत नाही. मी निर्णय घेतो आणि मग ते योग्य करतो.” हा कोट त्यांच्या आत्मविश्वास आणि दृढनिश्चयाचे प्रतीक आहे.
रतन टाटा यांचा जीवनप्रवास प्रत्येकासाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांनी दाखवून दिले की, मेहनत, प्रामाणिकपणा आणि समाजाप्रती बांधिलकीने आपण मोठे यश मिळवू शकतो आणि तरीही जमिनीवर राहू शकतो.
