|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
संभाजी महाराज, म्हणजेच छत्रपती संभाजी भोसले, हे मराठा साम्राज्याचे दुसरे छत्रपती आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांचे ज्येष्ठ पुत्र होते. त्यांचा जन्म १४ मे १६५७ रोजी पुरंदर किल्ल्यावर झाला आणि ११ मार्च १६८९ रोजी तुळापूर येथे त्यांचा मृत्यू झाला.
संभाजी महाराजांचे जीवन आणि कारकीर्द मराठा इतिहासातील एक प्रेरणादायी व वीरतेचे प्रतीक आहे. त्यांनी आपल्या पराक्रमाने मराठा साम्राज्याला मजबूत केले आणि मुघल साम्राज्याविरुद्ध धैर्याने लढा दिला.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
- संभाजी महाराजांचा जन्म शिवाजी महाराज आणि त्यांच्या पहिल्या पत्नी सईबाई यांच्या पोटी झाला.
- त्यांचे बालपण पुरंदर, रायगड आणि इतर किल्ल्यांवर गेले.
- लहानपणीच त्यांनी युद्धकला, शस्त्रास्त्रांचा वापर आणि घोडेस्वारी यांचे प्रशिक्षण घेतले.
- संस्कृत, मराठी आणि इतर भाषांवर त्यांचे प्रभुत्व होते.
- त्यांनी संस्कृतमध्ये बुधभूषण नावाचा ग्रंथ लिहिला, जो त्यांच्या विद्वत्तेची साक्ष देतो.
- जिजाबाई आणि शिवाजी महाराज यांच्या मार्गदर्शनाखाली त्यांच्यात नेतृत्वगुण आणि स्वराज्याप्रती निष्ठा निर्माण झाली.
छत्रपती म्हणून कारकीर्द
१६८० मध्ये शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर संभाजी महाराज छत्रपती झाले. त्यांच्या कारकिर्दीत अनेक मोठी आव्हाने होती, परंतु त्यांनी धैर्याने आणि शौर्याने त्यांना सामोरे गेले.
प्रमुख लढाया आणि रणनीती
- बुरहानपूर लूट (१६८१): मुघलांचे व्यापारी केंद्र लुटले, ज्यामुळे मराठ्यांचे आर्थिक सामर्थ्य वाढले.
- कर्नाटक मोहीम: दक्षिण भारतात मराठ्यांचा प्रभाव वाढवला.
- गनिमी कावा: शिवाजी महाराजांची ही रणनीती संभाजी महाराजांनी अधिक प्रभावीपणे वापरली. मुघल सैन्य सतत त्रस्त झाले.
आव्हाने आणि विश्वासघात
संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत अंतर्गत बंडखोरी व बाह्य शत्रूंचा सामना करावा लागला.
- १६८९ मध्ये, एका नातेवाईकाने विश्वासघात करून त्यांना मुघलांच्या स्वाधीन केले.
- औरंगजेबाने त्यांना अमानुष छळ देऊन ठार मारले.
- ११ मार्च १६८९ रोजी तुळापूर येथे त्यांनी स्वराज्यासाठी बलिदान दिले.
संभाजी महाराजांचे व्यक्तिमत्त्व
- ते केवळ योद्धे नव्हते, तर विद्वान, कवी आणि धार्मिक सहिष्णुतेचे प्रतीक होते.
- त्यांनी हिंदू-मुस्लिम सर्वांना समान वागणूक दिली.
- बुधभूषण या संस्कृत ग्रंथातून त्यांची साहित्यिक क्षमता दिसते.
- त्यांच्या शौर्यामुळे त्यांना “धर्मवीर” ही उपाधी मिळाली.
संभाजी महाराजांचा वारसा
- स्वराज्याच्या लढ्याला पुढे नेऊन मराठा साम्राज्य अधिक मजबूत केले.
- त्यांच्या बलिदानामुळे मराठ्यांमध्ये स्वातंत्र्याची ज्योत प्रज्वलित राहिली.
- आजही त्यांच्यावर अनेक कादंबऱ्या, नाटके आणि चित्रपट बनले आहेत.
- मराठी जनतेच्या मनात त्यांचे नाव सदैव अभिमानाने घेतले जाते.
निष्कर्ष
छत्रपती संभाजी महाराज हे मराठा साम्राज्याचे एक शूर आणि विद्वान छत्रपती होते. त्यांचे जीवन म्हणजे स्वातंत्र्य, धैर्य आणि स्वाभिमानाचे प्रतीक आहे. त्यांचे बलिदान संपूर्ण भारताचा अभिमान आहे आणि पुढील पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी आहे.
