|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
संत गाडगे बाबा, ज्यांना संत गाडगे महाराज किंवा गाडगे बाबा म्हणूनही ओळखले जाते, हे महाराष्ट्रातील एक महान संत, समाजसुधारक आणि कीर्तनकार होते. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य सामाजिक सुधारणा, स्वच्छता, शिक्षण आणि मानवतेच्या सेवेसाठी समर्पित केले. त्यांचे जीवन आणि कार्य आजही लाखो लोकांसाठी प्रेरणादायी आहे.
या लेखात संत गाडगे बाबा यांच्या जीवनाबद्दल सविस्तर आणि अचूक माहिती मराठीत दिली आहे, जी सोपी आणि समजण्यास योग्य आहे.
प्रारंभिक जीवन आणि जन्म
संत गाडगे बाबा यांचे खरे नाव डेबूजी झिंगराजी जानोरकर असे होते.
त्यांचा जन्म 23 फेब्रुवारी 1876 रोजी महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्यातील दर्यापूर तालुक्यातील शेंडगाव या गावात एका गरीब धोबी कुटुंबात झाला.
- वडिलांचे नाव : झिंगराजी राणोजी जानोरकर
- आईचे नाव : सखुबाई
डेबूजी लहानपणापासूनच साधे आणि कष्टाळू जीवन जगत होते. कौटुंबिक परिस्थितीमुळे त्यांना शालेय शिक्षण घेता आले नाही, परंतु त्यांनी जीवनातून मिळालेल्या अनुभवातून ज्ञान प्राप्त केले.
लहानपणी डेबूजी गुराख्याचे काम करत असत. त्यांची पेन्सिल म्हणजे गुराख्याची काठी आणि पाटी म्हणजे जमीन होती. अशा परिस्थितीतही त्यांनी स्वतःला घडवले आणि समाजसेवेचा ध्यास घेतला.
विवाह आणि वैराग्य
1892 मध्ये डेबूजी यांचा विवाह अमरावती जिल्ह्यातील कमलापूर तरोडा येथील धनाजी खंडाळकर यांच्या कन्या गुंताबाई यांच्याशी झाला. त्यांना चार मुली झाल्या.
परंतु डेबूजी संसारात फार काळ रमले नाहीत. त्यांचे मन सामाजिक सुधारणा आणि लोकसेवेकडे अधिक झुकले. त्यांनी आपले घरदार सोडून समाजाच्या कल्याणासाठी भटकंती सुरू केली.
यामुळे त्यांना “गाडगे बाबा” हे नाव पडले, कारण ते नेहमी डोक्यावर तुटलेली गाडगी (मातीचे भांडे) आणि हातात झाडू घेऊन फिरत असत.
समाजसुधारक आणि कीर्तनकार
संत गाडगे बाबा यांनी कीर्तनाच्या माध्यमातून समाजातील अंधश्रद्धा, अज्ञान आणि सामाजिक कुरीती दूर करण्याचा प्रयत्न केला. त्यांचे कीर्तन केवळ धार्मिक नव्हते, तर त्यात सामाजिक प्रबोधनाचा मोठा वाटा होता.
- ते संत कबीर यांच्या दोह्यांचा आणि संत तुकाराम यांच्या अभंगांचा उपयोग करत.
- त्यांनी समाजाला स्वच्छता, शिक्षण, भूतदया आणि सामाजिक समता यांचे महत्त्व पटवून दिले.
- गावागावांत फिरताना स्वतः गटारे आणि रस्ते स्वच्छ करत.
ते नेहमी म्हणत, “स्वच्छता हीच खरी देवपूजा आहे.”
त्यांनी लोकांना अंधश्रद्धांपासून मुक्त होण्यासाठी प्रेरित केले आणि प्राण्यांचा बळी देण्याच्या प्रथेविरुद्ध आवाज उठवला.
शिक्षण आणि स्वच्छतेचा प्रसार
- गाडगे बाबा म्हणत, “शिक्षण हे मोठे पुण्याचे काम आहे, तुम्ही शिका आणि इतरांनाही शिकवा.”
- गावकऱ्यांकडून मिळालेल्या दानातून त्यांनी शाळा, धर्मशाळा, रुग्णालये आणि गोशाळा बांधल्या.
- त्यांनी पंढरपूर, नाशिक, त्र्यंबकेश्वर, आळंदी यांसारख्या तीर्थक्षेत्री यात्रेकरूंसाठी प्रशस्त धर्मशाळा बांधल्या.
- विदर्भातील ऋणमोचन येथे लक्ष्मीनारायणाचे मंदिर आणि नदीवर घाट बांधला.
त्यांच्या प्रेरणेने महाराष्ट्र सरकारने 2000-01 मध्ये “संत गाडगे बाबा ग्राम स्वच्छता अभियान” सुरू केले. तसेच भारत सरकारने त्यांच्या नावाने स्वच्छता आणि पाण्यासाठी राष्ट्रीय पुरस्कार सुरू केला.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांशी संबंध
संत गाडगे बाबा आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे घनिष्ठ संबंध होते.
- गाडगे बाबा कीर्तनातून समाजाचे प्रबोधन करत होते, तर आंबेडकर राजकारणातून लढत होते.
- गाडगे बाबांनी पंढरपूर येथील आपली वसतिगृहाची इमारत आंबेडकरांनी स्थापन केलेल्या पीपल्स एज्युकेशन सोसायटी ला दान दिली.
- आंबेडकरांनी गाडगे बाबांना “ज्योतिराव फुले यांच्यानंतरचे सर्वात मोठे समाजसेवक” असे गौरविले होते.
मेधर बाबांशी भेट
गाडगे बाबा यांची मेधर बाबांशी अनेकदा भेट झाली.
मेधर बाबांनी गाडगे बाबांना सहाव्या स्तरावरील संत मानले होते.
6 नोव्हेंबर 1954 रोजी पंढरपूर येथे गाडगे बाबा आणि मेधर बाबांच्या दर्शनासाठी हजारो लोक जमले होते.
दासा सूत्र संदेश
संत गाडगे बाबांनी आपल्या कीर्तनातून आणि कार्यातून खालील दहा सूत्रांचा (दासा सूत्रांचा) संदेश दिला:
- भुकेल्यांना अन्न द्या.
- तहानलेल्यांना पाणी द्या.
- नग्नांना कपडे द्या.
- गरीब मुलांना शिक्षण द्या.
- अनाथांना आधार द्या.
- अपंगांना मदत करा.
- स्वच्छता पाळा.
- अंधश्रद्धा सोडा.
- प्राण्यांवर दया करा.
- साधे आणि निरहंकारी जीवन जगा.
मृत्यू आणि वारसा
संत गाडगे बाबा यांचे निधन 20 डिसेंबर 1956 रोजी अमरावतीजवळील वलगाव येथे पेढी नदीच्या काठावर झाले.
त्यांच्या स्मरणार्थ अमरावती विद्यापीठाचे नामकरण “संत गाडगे बाबा अमरावती विद्यापीठ” असे करण्यात आले.
निष्कर्ष
संत गाडगे बाबा हे खऱ्या अर्थाने समाजसेवक आणि मानवतेचे पुजारी होते. त्यांनी स्वतःचे जीवन साधेपणाने जगले आणि समाजाला स्वच्छता, शिक्षण आणि समतेचा मार्ग दाखवला.
त्यांचे विचार आणि कार्य आजही महाराष्ट्रातील प्रत्येक व्यक्तीला प्रेरणा देतात. त्यांच्या कार्यामुळे ते “राष्ट्रसंत” म्हणून ओळखले जातात.
