|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
सिंधुदुर्ग किल्ला हा महाराष्ट्राच्या कोकण किनारपट्टीवरील एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा जलदुर्ग आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेला हा किल्ला अरबी समुद्रातील कुरटे बेटावर वसलेला आहे. या लेखात आपण सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा इतिहास, रचना, वैशिष्ट्ये, पर्यटन माहिती आणि त्याचे महत्त्व याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.
सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा इतिहास
- सिंधुदुर्ग किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६६४ ते १६६७ या कालावधीत बांधला.
- त्याचे बांधकाम हिरोजी इंदुलकर यांच्या देखरेखीखाली झाले.
- मालवणजवळील कुरटे बेटावर हा किल्ला बांधण्यात आला.
- मुख्य उद्दिष्ट: परकीय सत्तांपासून (पोर्तुगीज, डच, इंग्रज आणि जंजिऱ्याचे सिद्दी) स्वराज्याचे संरक्षण करणे आणि सागरी व्यापार मार्गावर नियंत्रण ठेवणे.
- २५ नोव्हेंबर १६६४ रोजी शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याच्या तटाची पायाभरणी केली.
- बांधकामासाठी सुमारे एक कोटी होन खर्च झाला आणि तीन वर्षे लागली.
हा किल्ला मराठा साम्राज्याच्या नौदलाचे प्रमुख केंद्र होता. १७६५ मध्ये इंग्रजांनी हा किल्ला ताब्यात घेतला आणि त्याला फोर्ट ऑगस्टस असे नाव दिले. मात्र, नंतर तो करवीरच्या छत्रपतींना परत करण्यात आला.
आज हा किल्ला युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा प्राप्त असून, भारत सरकारने २१ जून २०१० रोजी याला राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केले आहे.
किल्ल्याची रचना आणि वैशिष्ट्ये
- किल्ला ४८ एकर क्षेत्रफळावर पसरलेला आहे.
- तटबंदी: ३ किमी लांब, ३० फूट उंच आणि १२ फूट जाड.
- किल्ल्याला ५२ बुरुज आणि ४५ दगडी जिने आहेत.
- मुख्य प्रवेशद्वार: दिल्ली दरवाजा — बाहेरून न दिसणारे रक्षणात्मक बांधकाम.
- बांधकामात लॅटराइट दगड व शिसे यांचा वापर.
- किल्ल्याच्या आत गोड्या पाण्याच्या ३ विहिरी आहेत — दूध विहीर, साखर विहीर आणि दही विहीर.
- छत्रपती शिवाजी महाराजांचे शंकराच्या रूपातील मंदिर (१६९५) तसेच भवानी माता, हनुमान आणि जरीमरी मंदिरे.
- शिवाजी महाराजांचे हात व पायांचे ठसे कोरलेले आहेत.
- तटबंदीमध्ये ३०–४० शौचालये (त्या काळी क्रांतिकारी सुविधा).
- गुप्त मार्ग आणि पाण्याखालील बोगदे.
पर्यटन माहिती
किल्ल्याला कसे जाल?
- रस्त्याने: मुंबई-गोवा NH17 वरून मालवणपर्यंत बस/टॅक्सी.
- मुंबई ते मालवण: ४५० किमी
- पुणे ते मालवण: ४०० किमी
- रेल्वेने: जवळचे स्टेशन — कुडाळ (३० किमी).
- विमानाने: दाबोलिम, गोवा (१३० किमी) किंवा मुंबई (४५० किमी).
- मालवणहून: बोटीने १५ मिनिटे, तिकीट सुमारे ५७ रुपये.
प्रवेश शुल्क आणि वेळ
- वेळ: सकाळी १०:०० ते सायं. ५:३०
- प्रवेश शुल्क:
- भारतीय पर्यटक: ₹५०
- विदेशी पर्यटक: ₹२००
भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ
- नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी — हवामान आनंददायी.
- पावसाळ्यात (जुलै–सप्टेंबर) भेट टाळावी.
जवळपासील पाहण्यासारखी ठिकाणे
- तारकर्ली बीच – पांढरी वाळू, जलक्रीडांसाठी प्रसिद्ध.
- रामेश्वर मंदिर – ऐतिहासिक धार्मिक स्थळ.
- विजयदुर्ग किल्ला – मराठा नौदलाचा पराक्रम.
- कुणकेश्वर मंदिर – अरबी समुद्र किनारी प्राचीन शिवमंदिर.
किल्ल्याचे महत्त्व
- मराठा साम्राज्याच्या नौदलाच्या सामर्थ्याचा पुरावा.
- शिवाजी महाराजांच्या सामरिक बुद्धिमत्तेचे द्योतक.
- स्वराज्य संरक्षणासाठी महत्त्वपूर्ण.
- सांस्कृतिक व धार्मिक महत्त्व:
- शिवजयंती, रामनवमी, नवरात्र उत्साहात साजरे.
- दर १२ वर्षांनी रामेश्वराची पालखी येथे येते.
निष्कर्ष
सिंधुदुर्ग किल्ला हा केवळ एक ऐतिहासिक स्मारक नाही, तर मराठा साम्राज्याच्या गौरवशाली इतिहासाचा आणि शिवाजी महाराजांच्या दूरदृष्टीचा जिवंत पुरावा आहे.
त्याची भक्कम रचना, निसर्गसौंदर्य आणि ऐतिहासिक महत्त्व यामुळे हा किल्ला पर्यटक, इतिहासप्रेमी आणि दुर्ग अभ्यासकांसाठी एक अपरिहार्य ठिकाण आहे.
तुम्ही कोकणच्या सहलीचे नियोजन करत असाल, तर सिंधुदुर्ग किल्ल्याला भेट देणे अत्यंत आवश्यक आहे.
