|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
सुभाषचंद्र बोस, ज्यांना ‘नेताजी’ म्हणून ओळखले जाते, हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक थोर क्रांतिकारी नेते होते. त्यांचा जन्म २३ जानेवारी १८९७ रोजी ओडिशातील कटक येथे झाला. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी समर्पित केले आणि त्यांच्या धाडसी नेतृत्वाने लाखो भारतीयांना प्रेरणा दिली. नेताजींच्या विचारसरणीने आणि कृतींनी स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवीन दिशा दिली.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
सुभाषचंद्र बोस यांचा जन्म एका बंगाली कायस्थ कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील जानकीनाथ बोस हे कटकमधील प्रसिद्ध वकील होते, तर आई प्रभावती देवी गृहिणी होत्या. सुभाष हे त्यांच्या १४ भावंडांपैकी नववे अपत्य होते. त्यांनी आपले प्राथमिक शिक्षण कटक येथे घेतले आणि नंतर कोलकाता येथील प्रेसिडेन्सी कॉलेज आणि स्कॉटिश चर्च कॉलेजमधून शिक्षण पूर्ण केले. १९१९ मध्ये त्यांनी भारतीय प्रशासकीय सेवेची (ICS) परीक्षा उत्तीर्ण केली, परंतु देशसेवेची तळमळ त्यांना स्वातंत्र्यलढ्यात खेचून घेऊन गेली.
स्वातंत्र्यलढ्यातील योगदान
सुभाषचंद्र बोस यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सक्रिय सहभाग घेतला. १९२१ मध्ये त्यांनी ICS सोडून स्वातंत्र्यलढ्यात पूर्णवेळ सहभाग घेतला. त्यांनी काँग्रेसच्या युवा शाखेचे नेतृत्व केले आणि कोलकात्याचे महापौर म्हणूनही काम पाहिले. त्यांचे विचार गांधीजींच्या अहिंसक मार्गापेक्षा वेगळे होते. नेताजींना विश्वास होता की, स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी सशस्त्र क्रांती आवश्यक आहे.
आझाद हिंद फौज
१९४१ मध्ये नेताजींनी ब्रिटिशांच्या नजरकैदेतून पळ काढला आणि जर्मनीमार्गे जपानला पोहोचले. तिथे त्यांनी ‘आझाद हिंद फौज’ (Indian National Army – INA) ची स्थापना केली. या फौजेत भारतीय युद्धकैदी आणि परदेशातील भारतीय समुदायातील तरुणांचा समावेश होता. “तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हे आजादी दूंगा” ही त्यांची घोषणा भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचा आत्मा बनली. आझाद हिंद फौजने मणिपूर आणि आसामच्या सीमेवर ब्रिटिशांविरुद्ध लढा दिला.
नेताजींची विचारसरणी
नेताजींचा विश्वास होता की, स्वातंत्र्य हे कोणत्याही किंमतीत मिळवले पाहिजे. त्यांनी सामाजिक समता, धर्मनिरपेक्षता आणि राष्ट्रीय एकतेवर भर दिला. त्यांचे नेतृत्व आणि धाडसी निर्णयक्षमता यामुळे ते तरुण पिढीचे प्रेरणास्थान बनले. त्यांनी महिलांना सैन्यात सामील होण्यास प्रोत्साहन दिले आणि राणी लक्ष्मीबाई रेजिमेंटची स्थापना केली, जी स्वातंत्र्यलढ्यातील महिलांच्या योगदानाचे प्रतीक आहे.
रहस्यमय मृत्यू
१८ ऑगस्ट १९४५ रोजी तैवानमधील एका विमान अपघातात नेताजींचा मृत्यू झाल्याचे मानले जाते. मात्र, त्यांच्या मृत्यूभोवती अनेक रहस्ये आणि कथानके आजही चर्चेत आहेत. काहींच्या मते, नेताजी त्या अपघातातून वाचले आणि त्यांनी नंतर गुप्तपणे आयुष्य व्यतीत केले. याबाबत अनेक तपास समित्या स्थापन झाल्या, परंतु त्यांचा मृत्यू आजही इतिहासातील एक गूढ आहे.
वारसा
सुभाषचंद्र बोस यांचे योगदान भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात अतुलनीय आहे. त्यांनी स्थापन केलेली आझाद हिंद फौज आणि त्यांचे प्रेरणादायी नेतृत्व यामुळे ब्रिटिश साम्राज्याला भारतातून पायउतार व्हावे लागले. आजही नेताजींचे विचार आणि त्यांचा बलिदानाचा आदर्श लाखो भारतीयांना प्रेरणा देतो. त्यांचा जन्मदिवस, २३ जानेवारी, ‘पराक्रम दिन’ म्हणून साजरा केला जातो.
निष्कर्ष
नेताजी सुभाषचंद्र बोस हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे खरे नायक होते. त्यांच्या धैर्य, दृढनिश्चय आणि देशभक्तीमुळे ते कायमच भारतीयांच्या हृदयात अढळ स्थान राखतील. त्यांचे जीवन आणि कार्य प्रत्येक भारतीयाला आपल्या देशासाठी समर्पित राहण्याची प्रेरणा देते.
