|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
सुरेखा यादव या भारतीय रेल्वेच्या इतिहासातील एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व आहेत. त्या आशियातील पहिल्या महिला लोको पायलट (रेल्वे चालक) म्हणून ओळखल्या जातात. त्यांनी आपल्या मेहनतीने आणि जिद्दीने पुरुषप्रधान क्षेत्रात स्वत:ची ओळख निर्माण केली आणि असंख्य महिलांसाठी प्रेरणास्थान बनल्या. या लेखात आपण सुरेखा यादव यांच्या जीवन प्रवासाबद्दल, त्यांच्या उपलब्धींविषयी आणि त्यांच्या योगदानाबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
सुरेखा शंकर यादव यांचा जन्म 2 सप्टेंबर 1965 रोजी महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यात झाला. त्यांचे वडील रामचंद्र भोसले हे शेतकरी होते, तर आई सोनाबाई यांनी घर सांभाळले. पाच भावंडांमध्ये सर्वात मोठ्या असलेल्या सुरेखा यांना लहानपणापासूनच अभ्यासाची आवड होती. त्यांनी सातारा येथील सेंट पॉल कॉन्व्हेंट हायस्कूलमधून प्राथमिक शिक्षण पूर्ण केले. त्यानंतर, कराड येथील शासकीय पॉलिटेक्निकमधून त्यांनी इलेक्ट्रिकल इंजिनीअरिंगचा डिप्लोमा प्राप्त केला. सुरेखा यांना शिक्षक बनण्याची इच्छा होती, पण नशिबाने त्यांना रेल्वे क्षेत्रात आणले.
रेल्वेतील करिअरची सुरुवात
1986 मध्ये सुरेखा यादव यांनी रेल्वेतील लोको पायलट पदासाठी अर्ज केला. त्यावेळी लेखी परीक्षा आणि मुलाखतीच्या टप्प्यात त्या एकमेव महिला उमेदवार होत्या, ज्यामुळे त्यांना सुरुवातीला धक्का बसला. तरीही, त्यांनी धैर्याने परीक्षा दिली आणि उत्तीर्ण झाल्या. 1988 मध्ये त्यांची मध्य रेल्वेत सहाय्यक लोको पायलट म्हणून नियुक्ती झाली. सहा महिन्यांचे प्रशिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, 1989 मध्ये त्यांना नियमित सहाय्यक लोको पायलट म्हणून जबाबदारी मिळाली. याच काळात त्यांनी पुरुषांचे वर्चस्व असलेल्या क्षेत्रात पाऊल ठेवले आणि इतिहास घडवला.
ऐतिहासिक कामगिरी
सुरेखा यादव यांनी 1988 मध्ये भारतातील पहिल्या महिला रेल्वे चालक होण्याचा मान मिळवला. त्यांनी वाडीबंदर ते कल्याण या मार्गावर मालगाडी चालवून आपल्या करिअरची सुरुवात केली. 1998 मध्ये त्या पूर्णवेळ मालगाडी चालक बनल्या. 2000 मध्ये त्यांनी मुंबईच्या उपनगरीय रेल्वे सेवेतील पहिली ‘लेडीज स्पेशल’ लोकल ट्रेन चालवली, ज्यामुळे त्या आशियातील पहिल्या महिला लोको पायलट बनल्या.
2011 मध्ये त्यांनी पुणे ते मुंबई दरम्यान धावणारी ‘डेक्कन क्वीन’ ही आव्हानात्मक गाडी चालवली, जी रेल्वेच्या कठीण मार्गांपैकी एक मानली जाते. 2023 मध्ये त्यांनी सोलापूर ते छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस (मुंबई) दरम्यान वंदे भारत एक्सप्रेस चालवून आणखी एक इतिहास रचला. ही गाडी निर्धारित वेळेपेक्षा पाच मिनिटे लवकर मुंबईत पोहोचली, ज्यामुळे त्यांचे सर्वत्र कौतुक झाले.
पुरस्कार आणि सन्मान
सुरेखा यादव यांच्या उल्लेखनीय कामगिरीसाठी त्यांना अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे:
- 1998: जिजाऊ पुरस्कार
- 2001: वुमन अॅचिव्हर्स अवॉर्ड
- 2002: लोकमत सखी मंच येथे गौरव
- 2004: सह्याद्री हिरकणी पुरस्कार
- 2005: प्रेरणा पुरस्कार
- 2011: मध्य रेल्वेतर्फे वुमन अॅचिव्हर्स अवॉर्ड
- 2013: भारतीय रेल्वेच्या पहिल्या महिला लोको पायलट म्हणून RWCC सर्वोत्कृष्ट महिला पुरस्कार
- भारत सरकारने त्यांना ‘फर्स्ट लेडी’ पुरस्कारानेही गौरवले आहे.
2024 मध्ये, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या तिसऱ्या टर्मच्या शपथविधी सोहळ्यासाठी सुरेखा यादव यांना विशेष आमंत्रण मिळाले, ज्यामुळे त्यांचा सन्मान आणखी वाढला.
वैयक्तिक जीवन
सुरेखा यांचे 1990 मध्ये शंकर यादव यांच्याशी लग्न झाले. शंकर यादव हे पोलीस निरीक्षक म्हणून निवृत्त झाले असून, त्यांनी सुरेखा यांना नेहमीच पाठिंबा दिला. त्यांना दोन मुले असून, दोघेही अभियंते आहेत आणि स्वत:च्या क्षेत्रात यशस्वी आहेत. सुरेखा यादव यांनी आपल्या व्यस्त करिअरसोबत कुटुंबालाही वेळ दिला आणि दोन्ही जबाबदाऱ्या यशस्वीपणे सांभाळल्या.
प्रेरणादायी योगदान
सुरेखा यादव यांनी लोको पायलट क्षेत्रात क्रांती घडवली. त्यांच्या यशामुळे अनेक तरुणींना या क्षेत्रात करिअर करण्याची प्रेरणा मिळाली. सध्या भारतात 1500 ते 1700 महिला लोको पायलट आणि सहाय्यक लोको पायलट म्हणून कार्यरत आहेत, आणि याचे श्रेय सुरेखा यांना जाते. त्या सध्या कल्याण येथील ड्रायव्हर्स ट्रेनिंग सेंटरमध्ये वरिष्ठ प्रशिक्षक म्हणून कार्यरत असून, नव्या पिढीला प्रशिक्षण देत आहेत.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 26 मार्च 2023 रोजी ‘मन की बात’ कार्यक्रमात सुरेखा यादव यांच्या कार्याचे कौतुक केले, ज्यामुळे त्यांच्या यशाला राष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळाली. रेल्वेमंत्री अश्विनी वैष्णव यांनीही त्यांना ‘नारी शक्ती’चे प्रतीक म्हणून गौरवले.
सल्ला आणि प्रेरणा
सुरेखा यादव यांनी नेहमीच तरुणींना धैर्याने आपले स्वप्न पूर्ण करण्याचा सल्ला दिला आहे. त्या म्हणतात, “महिलांनी कोणत्याही क्षेत्रात मागे हटू नये. जिद्द आणि मेहनत यांच्या जोरावर यश नक्की मिळते.” त्यांच्या मते, कुटुंबाचे सहकार्य आणि स्वत:वरील विश्वास यामुळे कोणतीही आव्हाने पार करता येतात.
निष्कर्ष
सुरेखा यादव यांचा प्रवास हा मेहनत, धैर्य आणि समर्पणाचा एक उत्तम नमुना आहे. साताऱ्यातील एका साध्या शेतकरी कुटुंबातून आशियातील पहिल्या महिला लोको पायलट बनण्यापर्यंतचा त्यांचा प्रवास खरोखरच प्रेरणादायी आहे. त्यांनी केवळ स्वत:चे स्वप्न पूर्ण केले नाही, तर इतर महिलांसाठीही एक नवा मार्ग उघडला. आज त्या लाखो तरुणींसाठी प्रेरणास्थान बनल्या आहेत आणि त्यांचे योगदान भारतीय रेल्वेच्या इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी नोंदवले गेले आहे.
