|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
तानाजी मालुसरे हे मराठा साम्राज्याचे एक शूर आणि निष्ठावान योद्धा होते, ज्यांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या स्वराज्य स्थापनेत महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांचे शौर्य, निष्ठा आणि बलिदान यामुळे ते आजही मराठ्यांच्या इतिहासात अजरामर आहेत. या लेखात आपण तानाजी मालुसरे यांच्या जीवनाविषयी, त्यांच्या पराक्रमाविषयी आणि विशेषतः सिंहगडाच्या लढाईबद्दल सविस्तर, पण सोप्या भाषेत माहिती घेऊ.
तानाजी मालुसरे यांचा जन्म आणि प्रारंभिक जीवन
तानाजी मालुसरे यांचा जन्म १६२६ साली सातारा जिल्ह्यातील गोडोली (जावळी तालुका) येथे झाला. त्यांचे वडील कालोजी मालुसरे आणि मामा शेलार मालुसरे हे देखील मराठा साम्राज्याचे विश्वासू सहकारी होते.
तानाजी हे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे बालपणीचे सवंगडी होते. लहानपणापासूनच त्यांच्यात शौर्य आणि निष्ठा यांचा संगम दिसून येत होता. त्यांनी आपले बालपण गोडोली गावात घालवले आणि वडिलांच्या निधनानंतर उंबरट (त्यांच्या मामाच्या गावी) येथे वास्तव्यास गेले.
तानाजी मालुसरे हे मराठा साम्राज्याचे सुभेदार (प्रांतिक प्रशासक) होते आणि त्यांनी अनेक लढायांमध्ये शिवाजी महाराजांच्या खांद्याला खांदा लावून काम केले. त्यांच्या निष्ठा आणि युद्धकौशल्यामुळे शिवाजी महाराजांना त्यांच्यावर पूर्ण विश्वास होता.
तानाजी मालुसरे यांचे योगदान
तानाजी मालुसरे यांनी स्वराज्याच्या स्थापनेपासूनच अनेक महत्त्वाच्या मोहिमांमध्ये सहभाग घेतला.
- अफझलखानाचा वध
- कोकण मोहीम
- प्रचितगड जिंकणे
- मुघलांच्या जुन्नर ठाण्यावर छापा
- आग्रा येथे शिवाजी महाराजांची भेट
त्यांचे युद्धकौशल्य आणि धाडस यामुळे ते मराठा सैन्यातील एक महत्त्वाचे सेनानी बनले.
सिंहगडाची लढाई: तानाजीचा अजरामर पराक्रम
तानाजी मालुसरे यांचे नाव विशेषतः सिंहगडाच्या लढाईमुळे (४ फेब्रुवारी १६७०) इतिहासात अजरामर झाले. ही लढाई मराठा साम्राज्याच्या इतिहासातील एक मैलाचा दगड मानली जाते.
मुघलांनी कोंढाणा किल्ला (आजचा सिंहगड) ताब्यात घेतला होता, आणि शिवाजी महाराजांना तो परत मिळवायचा होता. या कठीण कामगिरीसाठी शिवाजी महाराजांनी तानाजी मालुसरे यांची निवड केली.
त्या काळात तानाजी आपल्या मुलाचे लग्न रायबाचे येथे ठरवत होते. तरीही, शिवाजी महाराजांनी कोंढाणा किल्ला परत मिळवण्याची गरज सांगितल्यानंतर, तानाजींनी “आधी लगीन कोंढाण्याचं, मग रायबाचं” असे म्हणत स्वराज्याच्या कर्तव्यास प्राधान्य दिले.
लढाईची रणनीती आणि पराक्रम
तानाजींनी आपल्या ३०० मावळ्यांसह रात्रीच्या अंधारात कोंढाणा किल्ल्यावर हल्ला केला. त्यांनी घोरपड (मॉनिटर लिझार्ड) च्या साहाय्याने किल्ल्याच्या उंच कड्यावर दोरखंड बांधून चढाई केली.
या धाडसी रणनीतीमुळे मुघल सैनिकांना हल्ल्याची चाहूल लागली नाही. तानाजी आणि त्यांचे मावळे यांनी मुघल सैन्यावर अचानक हल्ला केला.
या लढाईत तानाजींचा सामना मुघल सेनापती उदयभान राठोड याच्याशी झाला. दोघांमध्ये घनघोर युद्ध झाले. तानाजींनी शौर्याने लढताना आपली ढाल गमावली, पण त्यांनी आपल्या अंगावर मुघलांचे वार झेलत लढा चालू ठेवला.
दुर्दैवाने, उदयभानने कपटाने हल्ला करून तानाजींना गंभीर जखमी केले, आणि त्यांना वीरमरण आले.
तानाजींच्या मृत्यूनंतर त्यांचे मामा शेलार मालुसरे यांनी उदयभानाचा वध करून किल्ला जिंकला आणि मराठ्यांचा भगवा कोंढाण्यावर फडकवला.
“गड आला, पण सिंह गेला”
कोंढाणा किल्ला जिंकल्यानंतर शिवाजी महाराजांना तानाजींच्या मृत्यूची बातमी समजली. आपल्या प्रिय मित्र आणि शूर सेनानीच्या निधनाने व्यथित होऊन त्यांनी उद्गार काढले –
“गड आला, पण सिंह गेला.”
तानाजींच्या स्मरणार्थ त्यांनी कोंढाणा किल्ल्याचे नाव बदलून “सिंहगड” असे ठेवले.
तानाजी मालुसरे यांचे सांस्कृतिक महत्त्व
तानाजी मालुसरे यांचे शौर्य आणि बलिदान मराठी संस्कृतीत अजरामर आहे. त्यांच्या पराक्रमावर आधारित अनेक साहित्य, चित्रपट आणि नाटके तयार झाली आहेत:
- साहित्य : स्थानिक शाहीर तुलसीदास यांनी तानाजींच्या सिंहगडावरील पराक्रमावर पोवाडा रचला. १९०३ मध्ये हरि नारायण आपटे यांनी “गड आला, पण सिंह गेला” ही कादंबरी लिहिली.
- चित्रपट आणि नाटके : १९३३ मध्ये बाबूराव पेंटर यांनी “सिंहगड” नावाचा मराठी चित्रपट बनवला. २०२० मध्ये अजय देवगण यांनी “तान्हाजी: द अनसंग वॉरियर” हा चित्रपट बनवला.
- कॉमिक्स : १९७१ मध्ये अमर चित्रकथा यांनी तानाजींवर आधारित कॉमिक बुक प्रकाशित केले.
तानाजी मालुसरे यांचे वंशज
तानाजी मालुसरे यांच्या वंशजांबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नाही, परंतु असे मानले जाते की त्यांचे वंशज पुणे परिसरात, विशेषतः खडकवासला येथे राहतात.
२०१९ मध्ये सिंहगडावर तानाजींचे मूळ स्मारक शोधले गेले, जे त्यांच्या स्मृतीला उजाळा देते.
तानाजी मालुसरे यांचे व्यक्तिमत्त्व
तानाजी मालुसरे हे केवळ शूर योद्धाच नव्हते, तर शिवाजी महाराजांचे विश्वासू मित्र आणि निष्ठावान सहकारी होते. त्यांनी स्वराज्यासाठी आपल्या मुलाच्या लग्नासारख्या वैयक्तिक सुखाचा त्याग केला.
त्यांचे नेतृत्व, धैर्य आणि कर्तव्यनिष्ठा यामुळे ते मराठा साम्राज्याचे प्रेरणास्थान बनले.
निष्कर्ष
तानाजी मालुसरे यांचे जीवन आणि त्यांचा सिंहगडावरील पराक्रम मराठ्यांच्या इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी नोंदवला गेला आहे. त्यांचे बलिदान आणि शौर्य आजही प्रत्येक मराठी माणसाला प्रेरणा देते.
“गड आला, पण सिंह गेला” हे वाक्य त्यांच्या निष्ठेचे आणि त्यागाचे प्रतीक आहे. तानाजी मालुसरे यांचे स्मरण म्हणजे स्वराज्यासाठी लढणाऱ्या प्रत्येक मावळ्याला आदरांजली आहे.
