भारताच्या नितेश कुमारने पॅरिसमधील पॅरालिम्पिक खेळांमध्ये पुरुष एकेरीच्या SL3 प्रकारात ब्रिटनच्या डॅनियल बेथेलचा पराभव करून सुवर्णपदक पटकावले. या विजयासह भारताने या स्पर्धेत आपले दुसरे सुवर्णपदक मिळवले आहे.
नितेशचा प्रवास: अपघातापासून सुवर्णपदकापर्यंत
नितेश कुमारचा जीवनप्रवास खूपच प्रेरणादायी आहे. 2009 साली विशाखापट्टणममध्ये एका रेल्वे अपघातात त्याचा पाय गमावल्यानंतर तो महिन्यांनुमहिने बिछान्याला खिळला होता. पण या अपघातानंतरही त्याने हार मानली नाही आणि आयआयटी मंडीमध्ये शिकत असताना बॅडमिंटनची आवड निर्माण झाली.
पॅरा-बॅडमिंटनपटू प्रमोद भगतच्या विनम्रतेने आणि क्रिकेटपटू विराट कोहलीच्या समर्पित वृत्तीने प्रेरित होऊन नितेशने आपले आयुष्य पुन्हा उभारले. 2016 मध्ये त्याने फरीदाबादमध्ये झालेल्या राष्ट्रीय स्पर्धेत हरियाणाचे प्रतिनिधित्व करताना कांस्यपदक जिंकले. पुढील वर्षी बेंगळुरूमध्ये एकेरीत रौप्य आणि दुहेरीत कांस्य पदक मिळवून त्याने पॅरा-बॅडमिंटनमध्ये आपली वेगळी ओळख निर्माण केली.
2020 च्या राष्ट्रीय स्पर्धेत पॅरालिम्पिक पदक विजेते भगत आणि मनोज सरकार यांचा पराभव करून त्याने सुवर्णपदक पटकावले. टोकियोमध्ये भगतला सुवर्णपदक जिंकताना पाहून नितेशला स्वतःच्या पॅरालिम्पिक यशाची स्वप्ने पडू लागली. आता ते स्वप्न पूर्ण झाले आहे.
पॅरिसमधील सुवर्णपदक लढत
सोमवारी पॅरिसमधील ला शापेल अरेना कोर्ट 1 वर पुरुष एकेरी SL3 अंतिम सामन्यात नितेशने ब्रिटनच्या डॅनियल बेथेलचा 2-1 ने पराभव केला. एक तास 20 मिनिटे चाललेल्या या लढतीत नितेशने कठोर परिश्रम केला.
या दोघांमधील 10 लढतींमध्ये नितेशचा हा पहिलाच विजय होता. पहिल्या गेममध्ये लांब रॅलींमुळे संयम ठेवणे महत्त्वाचे ठरले. नितेशने 21-14 ने पहिला गेम जिंकला, पण दुसरा गेम 18-21 ने गमावला.
दोन्ही खेळाडू सुवर्णपदकासाठी झुंजत असल्याने शेवटचा गेम ड्यूसपर्यंत गेला. अखेरीस नितेशने या स्पर्धेतील पदार्पणातच सुवर्णपदक पटकावले.
अंतिम फेरीत पोहोचण्यासाठी त्याने जपानच्या दाइसुके फुजिहाराचा थेट सेटमध्ये (21-16, 21-12) पराभव केला होता.
नितेशची पार्श्वभूमी
राजस्थानमध्ये जन्मलेला नितेश हा आयआयटीचा पदवीधर असून सध्या हरियाणामध्ये राहतो. 2009 मधील रेल्वे अपघातात त्याचा पाय गमावला गेला आणि तो महिन्यांनुमहिने बिछान्याला खिळला होता.
आयआयटी मंडीमध्ये शिकत असताना पॅरा-बॅडमिंटनपटू प्रमोद भगतकडून प्रेरणा घेऊन त्याने या खेळाकडे वळण्याचा निर्णय घेतला. यंदाच्या BWF पॅरा-जागतिक स्पर्धेत नितेशने कांस्यपदक तर भगतने सुवर्णपदक जिंकून दोघांनाही विजेतेपदावर उभे राहण्याची संधी मिळाली.
नितेशने जागतिक स्पर्धेतील कांस्यपदक सामन्यात बेथेलचाच पराभव केला होता.
SL3 वर्गातील खेळाडूंना नितेशप्रमाणेच तीव्र खालच्या अवयवांच्या अपंगत्वामुळे अर्ध्या कोर्टवर खेळावे लागते.
2016 मध्ये फरीदाबादमधील राष्ट्रीय स्पर्धेत कांस्यपदक मिळवून नितेशने आपल्या स्पर्धात्मक प्रवासाला सुरुवात केली. 2017 मध्ये तो आयरिश पॅरा-बॅडमिंटन आंतरराष्ट्रीय स्पर्धेचा विजेता ठरला.
BWF पॅरा बॅडमिंटन जागतिक स्पर्धा 2022 मध्ये त्याने रौप्यपदक जिंकले. गेल्या दोन वर्षांपासून नितेश उत्तम फॉर्ममध्ये असून अनेक स्पर्धा जिंकत आहे. यावर्षीच्या सुरुवातीला त्याने 2024 BWF पॅरा-बॅडमिंटन जागतिक स्पर्धेत कांस्यपदक मिळवले होते.
भारतासाठी आनंदाचा क्षण
नितेशच्या या ऐतिहासिक कामगिरीमुळे संपूर्ण देश आनंदित झाला आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनीही त्याच्या विजयाबद्दल अभिनंदन केले आहे.
भारतीय पॅरालिम्पिक समितीचे अध्यक्ष दीपा मलिक यांनीही नितेशच्या कामगिरीचे कौतुक केले. “नितेशने अतिशय समर्पित आणि कठोर परिश्रम करून हे यश मिळवले आहे. त्याच्या या विजयामुळे देशातील अनेक दिव्यांग खेळाडूंना प्रेरणा मिळेल,” असे मलिक म्हणाल्या.
नितेशच्या कुटुंबीयांनीही त्याच्या या यशाबद्दल आनंद व्यक्त केला आहे. “आम्हाला नितेशच्या कामगिरीचा अभिमान आहे. त्याने खूप संघर्ष केला आहे आणि आता त्याचे श्रम सार्थकी लागले आहेत,” असे त्याचे वडील म्हणाले.
पॅरिसमधील भारताची कामगिरी
नितेशच्या सुवर्णपदकासह भारताने पॅरिसमधील पॅरालिम्पिक स्पर्धेत आतापर्यंत 2 सुवर्ण, 2 रौप्य आणि 4 कांस्यपदके अशी एकूण 8 पदके जिंकली आहेत.
अवनी लेखरा हिने महिला 10 मीटर एअर रायफल स्टँडिंग SH1 मध्ये सुवर्णपदक तर मोना अग्रवाल हिने कांस्यपदक मिळवले. मनीष नरवाल याने पुरुष 10 मीटर एअर पिस्तूल SH1 मध्ये रौप्यपदक तर रुबिना फ्रांसिसने P2 महिला 10 मीटर एअर पिस्तूल SH1 मध्ये कांस्यपदक पटकावले.
याशिवाय प्रीती पाल हिने महिला 200 मीटर T35 प्रकारात कांस्यपदक तर निशाद कुमार याने पुरुष उंच उडी T47 मध्ये रौप्यपदक मिळवले आहे.
भारतीय संघ अजून अनेक पदकांच्या आशेने खेळत आहे. पॅरालिम्पिक स्पर्धा 8 सप्टेंबरपर्यंत सुरू राहणार आहेत.
पॅरा-बॅडमिंटनबद्दल थोडक्यात
पॅरा-बॅडमिंटन हा वेगवान रॅकेट खेळ असून त्यात प्रचंड ऊर्जा, जोरदार आणि वेगवान फटके यांचा समावेश असतो. टोकियो 2020 मध्ये पहिल्यांदाच पॅरालिम्पिक कार्यक्रमात त्याचा समावेश करण्यात आला होता. त्यात 28 राष्ट्रीय पॅरालिम्पिक समित्यांमधील 90 खेळाडूंनी भाग घेतला होता.
पॅरिसमध्ये 16 पदक स्पर्धांमध्ये 120 पर्यंत खेळाडू सहभागी होतील. 1990 च्या दशकापासून आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा आयोजित केल्या जात आहेत. 1998 मध्ये नेदरलँड्समधील अमेरसफोर्टमध्ये पहिली जागतिक स्पर्धा झाली. त्यानंतर आणखी 13 स्पर्धा झाल्या असून फेब्रुवारी 2024 मध्ये थायलंडमधील पट्टायामध्ये अलीकडील स्पर्धा पार पडली.
2015 च्या जागतिक स्पर्धेत 35 देशांमधील 230 खेळाडूंपासून वाढ होऊन अलीकडील स्पर्धेत 300 हून अधिक खेळाडू सहभागी झाले आहेत.
टोकियो 2020 मध्ये 14 पदक स्पर्धा झाल्या. यजमान जपानने 13 खेळाडूंसह सर्वात मोठा संघ उतरवला होता. चीनने 5 सुवर्णपदकांसह 10 पदके जिंकून पदकतालिकेत अव्वल स्थान पटकावले होते.
पॅरा-बॅडमिंटन हा अतिशय लोकप्रिय खेळ बनत चालला असून जगभरात त्याचे चाहते वाढत आहेत. पॅरिस पॅरालिम्पिकमध्ये या खेळाकडे सर्वांचे लक्ष लागले असून भारतासाठी नितेश कुमारने सुवर्णपदक जिंकून इतिहास रचला आहे.
नितेशचे भविष्यातील लक्ष्य
पॅरिसमध्ये सुवर्णपदक जिंकल्यानंतर नितेशने पुढील लक्ष्यांबद्दल बोलताना म्हटले, “हे सुवर्णपदक माझ्यासाठी एक स्वप्नपूर्ती आहे. पण यापुढेही मला अजून बरीच शिखरे सर करायची आहेत. पुढील वर्षी चीनमध्ये होणाऱ्या पॅरा-बॅडमिंटन जागतिक स्पर्धेत सुवर्णपदक जिंकणे हे माझे पहिले लक्ष्य आहे.”
“त्यानंतर 2028 च्या लॉस एंजेलिस पॅरालिम्पिकमध्येही चमकदार कामगिरी करण्याचा माझा मानस आहे. तोपर्यंत मी अजून अनुभवी आणि परिपक्व खेळाडू होईन आणि पुन्हा एकदा तिरंगा फडकवेन अशी आशा आहे,” असेही तो म्हणाला.
भारतीय पॅरा-बॅडमिंटनचे उज्ज्वल भविष्य
नितेश कुमारच्या पॅरिसमधील सुवर्णपदक विजयामुळे भारतीय पॅरा-बॅडमिंटनच्या भविष्याबद्दल आशावाद निर्माण झाला आहे. प्रमोद भगत, सुहास एल. यतिराज, कृष्णा नागर, पारुल पारिख अशा अनेक भारतीय खेळाडूंनी गेल्या काही वर्षांत आंतरराष्ट्रीय स्तरावर उल्लेखनीय कामगिरी केली आहे.
भारतीय पॅरा-बॅडमिंटन संघटनेने (PCI) देशभरात या खेळाला प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध उपक्रम राबवले आहेत. PCI अध्यक्ष दीपा मलिक यांच्या मते, “आम्ही देशातील सर्व राज्यांमध्ये पॅरा-बॅडमिंटनला वाव देण्यासाठी प्रयत्न करत आहोत. लवकरच प्रत्येक राज्यात पॅरा-बॅडमिंटन अकादम्या उभारल्या जातील. तसेच नवीन प्रशिक्षक आणि सुविधांवरही भर दिला जाईल.”
“टोकियो पॅरालिम्पिकमध्ये आपल्या खेळाडूंनी उत्तम कामगिरी केली होती आणि आता पॅरिसमध्येही ते चमकत आहेत. भविष्यात आणखी अनेक भारतीय पॅरा-बॅडमिंटनपटू जागतिक स्तरावर आपला ठसा उमटवतील अशी मला खात्री आहे,” असेही मलिक यांनी सांगितले.
