|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
राष्ट्रीय पेन्शन योजना (National Pension System – NPS) ही भारत सरकारने सुरू केलेली एक स्वैच्छिक आणि दीर्घकालीन निवृत्ती बचत योजना आहे. ही योजना निवृत्तीवेळी आर्थिक सुरक्षितता प्रदान करण्यासाठी आणि नियमित उत्पन्नाचा स्रोत सुनिश्चित करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे.
NPS म्हणजे काय?
राष्ट्रीय पेन्शन योजना ही एक बाजाराशी संलग्न (market-linked) पेन्शन योजना आहे, जी पेन्शन फंड नियामक आणि विकास प्राधिकरण (PFRDA) द्वारे नियंत्रित केली जाते.
- 2004 मध्ये ही योजना सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी सुरू झाली.
- 2009 मध्ये सर्व भारतीय नागरिकांसाठी खुली करण्यात आली.
👉 NPS चा मुख्य उद्देश निवृत्तीनंतर आर्थिक स्थैर्य प्रदान करणे आणि गुंतवणुकीद्वारे संपत्ती निर्माण करणे हा आहे.
NPS चे प्रकार
टियर I खाते
- हे मुख्य पेन्शन खाते आहे.
- गुंतवणूक केलेल्या रकमेवर कर सवलत मिळते.
- रक्कम निवृत्तीपर्यंत (60 वर्षे) काढता येत नाही (काही विशेष परिस्थितींमध्ये आंशिक पैसे काढता येतात).
- किमान वार्षिक योगदान: ₹1,000
टियर II खाते
- हे एक स्वैच्छिक बचत खाते आहे.
- यामध्ये कधीही पैसे जमा करून काढता येतात.
- यावर कोणतीही कर सवलत मिळत नाही.
- टियर I खाते असल्याशिवाय टियर II खाते उघडता येत नाही.
- किमान वार्षिक योगदान: ₹250
NPS मध्ये कोण सहभागी होऊ शकते?
- वय: 18 ते 70 वर्षे वयोगटातील कोणताही भारतीय नागरिक.
- पात्र: नोकरदार, स्वयंरोजगार, व्यावसायिक, अनिवासी भारतीय (NRI).
- अपात्र: हिंदू अविभक्त कुटुंब (HUF), परदेशी नागरिक (OCI/PIO).
NPS मध्ये गुंतवणूक कशी काम करते?
NPS मध्ये गुंतवणूक खालील पर्यायांमध्ये करता येते:
- इक्विटी (E): शेअर मार्केटमधील गुंतवणूक (जास्त जोखीम, जास्त परतावा).
- कॉर्पोरेट बाँड्स (C): कंपन्यांचे बाँड्स (मध्यम जोखीम).
- सरकारी रोखे (G): सरकारी सिक्युरिटीज (कमी जोखीम, स्थिर परतावा).
- पर्यायी गुंतवणूक (A): रियल इस्टेट, कमोडिटीज (फक्त टियर I साठी).
गुंतवणूक पर्याय
- ऑटो चॉईस: वयानुसार स्वयंचलित वाटप.
- अ‍ॅक्टिव्ह चॉईस: गुंतवणूकदार स्वतः वाटप ठरवतो (उदा., 50% इक्विटी, 30% बाँड्स, 20% सरकारी रोखे).
NPS चे फायदे
- कर सवलत:
- कलम 80C अंतर्गत ₹1.5 लाखांपर्यंत
- कलम 80CCD(1B) अंतर्गत अतिरिक्त ₹50,000
- नियोक्त्याचे योगदान (80CCD(2)) 10-14% करमुक्त
- लवचिकता: एकरकमी किंवा नियमित गुंतवणूक करता येते.
- दीर्घकालीन संपत्ती निर्मिती: बाजाराशी संलग्न असल्याने चांगला परतावा.
- निवृत्तीवेळी सुरक्षा: नियमित पेन्शन + एकरकमी रक्कम.
- पारदर्शकता: PFRDA द्वारे नियंत्रित.
NPS मधून पैसे काढणे
- निवृत्तीवेळी (60 वर्षे):
- किमान 40% रक्कम पेन्शन योजनेत (Annuity).
- उर्वरित 60% रक्कम एकरकमी (त्यातील 40% करमुक्त).
- आंशिक पैसे काढणे:
- टियर I खात्यातून 25% रक्कम काही विशेष कारणांसाठी (शिक्षण, लग्न, वैद्यकीय उपचार).
- खाते किमान 3 वर्षांचे असावे.
- 60 वर्षांपूर्वी बाहेर पडणे:
- 80% रक्कम पेन्शन योजनेत.
- 20% एकरकमी काढता येते.
NPS मध्ये खाते कसे उघडावे?
ऑनलाइन
- eNPS वेबसाइट वर नोंदणी करा.
- आधार किंवा पॅन वापरून KYC पूर्ण करा.
- योगदान जमा करा.
ऑफलाइन
- बँक, पोस्ट ऑफिस किंवा POP (Point of Presence) कडे जा.
- आधार, पॅन, पत्ता पुरावा सादर करा.
- पहिले योगदान द्या आणि PRAN (Permanent Retirement Account Number) मिळवा.
NPS चे तोटे
- बाजार जोखीम: परताव्याची हमी नाही.
- मर्यादित लिक्विडिटी: टियर I मधून पैसे सहज काढता येत नाहीत.
- पेन्शनवर कर: पेन्शनच्या रकमेवर कर लागू होऊ शकतो.
NPS चा परतावा
- इक्विटी: 8-12% (दीर्घकालीन)
- कॉर्पोरेट बाँड्स: 6-8%
- सरकारी रोखे: 5-7%
👉 वास्तविक परतावा बाजाराच्या कामगिरीवर अवलंबून असतो.
NPS कोणासाठी योग्य आहे?
- निवृत्ती नियोजन करू इच्छिणाऱ्यांसाठी
- कर सवलतीचा लाभ घेऊ इच्छिणाऱ्यांसाठी
- बाजाराशी संलग्न जोखीम स्वीकारण्यास तयार असणाऱ्यांसाठी
निष्कर्ष
राष्ट्रीय पेन्शन योजना ही निवृत्तीवेळी आर्थिक स्थैर्य मिळवण्यासाठी एक उत्कृष्ट पर्याय आहे. यामध्ये कर सवलत, लवचिकता आणि दीर्घकालीन संपत्ती निर्मितीचे फायदे आहेत. तथापि, गुंतवणूक करण्यापूर्वी तुमच्या आर्थिक उद्दिष्टांचा आणि जोखीम सहनशीलतेचा विचार करा.
अधिक माहितीसाठी 👉 PFRDA ची अधिकृत वेबसाइट किंवा eNPS पोर्टल ला भेट द्या.
